Mεταθέτοντας τις ευθύνες των ανθρώπων στην «κλιματική αλλαγή»

Το να κατηγορείς την κλιματική αλλαγή για κάθε τραγικό καιρικό γεγονός είναι εύκολο και βολικό. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι μια επικίνδυνη υπεραπλούστευση που αγνοεί τον ρόλο των αστοχιών της πολιτικής και των υποδομών στην επιδείνωση αυτών των καταστροφών.

Για παράδειγμα, οι καταστροφικές πλημμύρες στη Γερμανία το 2021 δεν προκλήθηκαν από την κλιματική αλλαγή, αλλά από την αποτυχία των τοπικών και περιφερειακών κυβερνήσεων να διαχειριστούν επαρκώς τις πλημμυρικές περιοχές και να δημιουργήσουν ανθεκτικές υποδομές. Ομοίως, οι πυρκαγιές στο Μάουι το 2023 τροφοδοτήθηκαν από έναν συνδυασμό αποτυχημένων υποδομών και κακών πρακτικών διαχείρισης της γης.

Πλημμύρες στη Γερμανία το 2021…

Τον Ιούλιο του 2021, η Γερμανία γνώρισε μια από τις πιο σοβαρές φυσικές καταστροφές στην πρόσφατη ιστορία της. Οι έντονες βροχοπτώσεις προκάλεσαν καταστροφικές πλημμύρες, ιδιαίτερα στα κρατίδια των Ρηνανίας-Παλατινάτου και Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, οδηγώντας σε εκτεταμένες καταστροφές. Σχεδόν 200 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και περισσότεροι από 700 τραυματίστηκαν.

Ενώ η κλιματική αλλαγή αρχικά κατηγορήθηκε για την ένταση των πλημμυρών, μια πιο εις βάθος εξέταση αποκαλύπτει μια περίπλοκη αφήγηση βαθιά συνυφασμένη με αστοχίες υποδομών και ανεπαρκείς πολιτικές.

Παρά τις έντονες βροχοπτώσεις που προβλέφθηκαν, πολλοί κάτοικοι στις πληγείσες περιοχές δεν έλαβαν τις επαρκείς προειδοποιήσεις για τον επικείμενο κίνδυνο. Υπήρξε μια σημαντική αποτυχία στην κοινοποίηση των καιρικών προγνώσεων στους κατοίκους, υπογραμμίζοντας μια αποσύνδεση μεταξύ των προβλέψεων καιρού και των πραγματικών προειδοποιήσεων που παρέχονται στο κοινό.

Τα συστήματα αντιπλημμυρικής προστασίας της Γερμανίας κατακλύστηκαν από τον τεράστιο όγκο νερού, υπογραμμίζοντας τις ελλείψεις των υπαρχουσών υποδομών. Τα αναχώματα δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τα νερά, με αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν πόλεις και χωριά κατά μήκος των όχθεων του ποταμού. Η έλλειψη επαρκών αντιπλημμυρικών φραγμών και συστημάτων προειδοποίησης άφησε πολλές κοινότητες ευάλωτες, ανίκανες να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στη ραγδαία άνοδο της στάθμης του νερού.

Με τα χρόνια, η αστική ανάπτυξη έχει καταπατήσει τις πλημμυρικές περιοχές, αυξάνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας. Καθώς κατασκευάζονταν περισσότερα κτίρια και υποδομές σε περιοχές επιρρεπείς σε πλημμύρες, η φυσική ικανότητα αυτών των περιοχών να απορροφούν το νερό της βροχής μειώθηκε και άλλο.

Οι πολιτικές και οι στρατηγικές της Γερμανίας για την προσαρμογή στα ακραία καιρικά φαινόμενα ήταν ανεπαρκείς. Η χώρα άργησε να εφαρμόσει μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας, όπως η βελτίωση των συστημάτων πρόβλεψης και προειδοποίησης πλημμυρών, η επένδυση σε ανθεκτικές υποδομές και η προώθηση του σχεδιασμού χρήσης γης που αποφεύγει τις πλημμυρικές περιοχές.

Μετά τις πλημμύρες, υπήρχε μια κοινή τάση να αποδίδεται η καταστροφή αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή. Ενώ η αλλαγή των μοτίβων των βροχοπτώσεων μπορεί πράγματι να έπαιξε ρόλο στην εντατικοποίηση του φαινομένου, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες και τα λάθη στην πολιτική είναι ουσιαστικά η αιτία των πλημμυρών.

Πυρκαγιές στο Μάουι το 2023…

Οι πυρκαγιές του 2023 στο Μάουι ήταν μια σειρά από πυρκαγιές που ξέσπασαν στην πολιτεία της Χαβάης των ΗΠΑ, κυρίως στο νησί Μάουι, στις αρχές Αυγούστου 2023. Οι πυρκαγιές που προκλήθηκαν από τον άνεμο προκάλεσαν εκκενώσεις και εκτεταμένες ζημιές, σκοτώνοντας τουλάχιστον 100 ανθρώπους και με τέσσερα άτομα να αγνοούνται στην πόλη Lahaina στη βορειοδυτική ακτή του Μάουι. Ο πολλαπλασιασμός των πυρκαγιών αποδόθηκε σε ξηρές, θυελλώδεις συνθήκες που δημιουργήθηκαν από μια περιοχή ισχυρής υψηλής πίεσης βόρεια της Χαβάης και τον τυφώνα Ντόρα στα νότια.

Η ξηρή, απάνεμη πλευρά του Maui, ιδιαίτερα η περιοχή της Lahaina, έχει μακρά ιστορία επεμβατικών φυτών, κυρίως γρασιδιού Guinea, που εισήχθη για τη βοσκή βοοειδών. Αυτά τα μη ιθαγενή χόρτα, προσαρμοσμένα στο άνυδρο κλίμα της περιοχής, άκμασαν, δημιουργώντας ένα τεράστιο φορτίο καυσίμου που μετατράπηκε σε παρανάλωμα του πυρός.

Για χρόνια, οι ειδικοί προειδοποιούσαν για τον κίνδυνο πυρκαγιάς από τα κατάφυτα λιβάδια, προτρέποντας τις αρχές να εφαρμόσουν μέτρα. Ωστόσο, αυτές οι προειδοποιήσεις έπεσαν στο κενό και τα λιβάδια παρέμειναν ανεξέλεγκτα, μια ωρολογιακή βόμβα που περίμενε να εκραγεί.

Όταν ξέσπασαν οι πυρκαγιές, οι πυροσβέστες αντιμετώπισαν μια σοβαρή πρόκληση: την ανεπαρκή παροχή νερού. Η υδάτινη υποδομή της περιοχής, κυρίως σχεδιασμένη για οικιακή και αγροτική χρήση, ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένη για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της πυρόσβεσης.

Η πίεση του νερού ήταν ανεπαρκής, οι κρουνοί ήταν σπάνιοι και οι πηγές νερού ήταν συχνά πολύ μακριά από τις πυροσβεστικές γραμμές. Αυτές οι ελλείψεις παρεμπόδισαν σοβαρά τις προσπάθειες κατάσβεσης, επιτρέποντας στις φλόγες να εξαπλωθούν γρήγορα και να προκαλέσουν εκτεταμένες ζημιές.

Το ηλεκτρικό δίκτυο του Μάουι, που διαχειριζόταν η Hawaiian Electric, ήταν επίσης ένας παράγοντας που συνέβαλε στην καταστροφή. Οι γερασμένες υποδομές, επιρρεπείς σε βλάβες και διακοπές, ήταν ιδιαίτερα ευάλωτες στους ισχυρούς ανέμους, ένα σύνηθες φαινόμενο στην περιοχή.

Κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών, οι ισχυροί άνεμοι προκάλεσαν θραύση ηλεκτρικών γραμμών, πυροδοτώντας νέες πυρκαγιές περιπλέκοντας τις προσπάθειες εκκένωσης. Η έλλειψη εκσυγχρονισμού του δικτύου, παρά τις επανειλημμένες προειδοποιήσεις από ειδικούς, επιδείνωσε την κατάσταση.

Στον απόηχο των πυρκαγιών, η κλιματική αλλαγή συχνά αναφέρθηκε ως ο κύριος ένοχος. Ενώ η τρέχουσα παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας συνέβαλε αναμφίβολα στη σοβαρότητα των πυρκαγιών, οι βαθύτερες αιτίες είχαν ξεκάθαρα τις ρίζες τους σε ανθρώπινες ενέργειες και αποτυχίες πολιτικής.

Το να ρίχνουμε την ευθύνη στην κλιματική αλλαγή και μόνο παραβλέπει τον κρίσιμο ρόλο των ελλείψεων στις υποδομές, τις κακές πρακτικές διαχείρισης της γης και τα ανεπαρκή μέτρα ετοιμότητας. Εστιάζοντας αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή, κινδυνεύουμε να παραβλέψουμε τα άμεσα και ενεργά βήματα που μπορούν να ληφθούν για την πρόληψη μελλοντικών καταστροφών.

Τα εγκλήματα στη Θεσσαλία

Κατά την πρόσφατη κακοκαιρία Ντάνιελ παρατηρήθηκε, όπως και στον Ιανό, μεγάλη συγκέντρωση υδάτων στα ορεινά των Τρικάλων και της Καρδίτσας – τα οποία στη συνέχεια διοχετεύθηκαν προς το Μουζάκι και την πεδιάδα Καρδίτσας, προς τον Παλαμά, αλλά και μέσω του Πηνειού προς την πόλη της Λάρισας και τα γειτονικά χωριά.

Ως αιτία του Ντάνιελ έχει αναφερθεί η υψηλή βροχόπτωση – κάτι που μάλλον ισχύει για το Πήλιο, αφού στα Άγραφα δεν ήταν πολύ περισσότερη από του Ιανού, καταθέτοντας για όλα όσα λέμε έγγραφα στα πρακτικά.

Υπήρχε δε σχετική πρόβλεψη από το Meteo – όπου φαίνεται η συγκέντρωση στα Άγραφα, στις περιοχές Πύλης και Μουζακίου, καθώς επίσης στη λίμνη Πλαστήρα.

Θεωρείται πάντως εφικτή η δυνατότητα υπολογισμού της ροής, με υδρολογικά μοντέλα – κατά το μετεωρολόγο κ. Κολυδά.

Φαίνεται όμως ότι, η χώρα μας έχει καθυστερήσει στον αντιπλημμυρικό σχεδιασμό και εγκαλείται από την ΕΕ – όπως άλλωστε μάθαμε κατόπιν τραγωδίας και για τα Τέμπη, όσον αφορά την τηλεδιοίκηση.

Πιστεύουμε επομένως πως η τραγωδία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη συλλογικού σχεδιασμού και εξοπλισμού – όπως διαπιστώθηκε από την καταστροφή αντιπλημμυρικών και από την έλλειψη μέσων διάσωσης.

Σημειώνουμε δε πως στα Άγραφα υπάρχει μια σειρά από έργα συλλογής και μεταφοράς υδάτων, σε διάφορα στάδια ολοκλήρωσης – ξεκινώντας από το φράγμα της Μεσοχώρας, από τη σήραγγα Αχελώου, καθώς επίσης από τα φράγματα Πύλης και Μουζακίου που εκκρεμούν και δεν σχετίζονται άμεσα με την εκτροπή του Αχελώου.

Το φράγμα Μουζακίου έχει υποστηριχθεί ότι, θα μπορούσε να είχε περιορίσει τα φαινόμενα του Ιανού – ενώ ο Δήμαρχος Μουζακίου το έχει ζητήσει επανειλημμένα και μάλιστα πριν ακριβώς τον Ντάνιελ.

Το φράγμα Πύλης θεωρείται σημαντικό για τη συλλογή των υδάτων – ενώ έχει ζητηθεί από τον ομώνυμο δήμο τουλάχιστον από το 2019 και ήταν υπ’ όψιν του κ. Σκρέκα για τη δρομολόγηση μελέτης από το 2021.

Εκτός αυτού, η λίμνη Πλαστήρα υπερχειλίζει συχνά, όπως το 1998, το 2004 και το 2011 – ενώ προωθείται το φράγμα Ταυρωπού στην περιοχή της που επίσης έχει καθυστερήσει.

Όλα αυτά θα μπορούσαν επί πλέον να συμβάλλουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, εάν συνδυαστούν με υδροηλεκτρικές μονάδες – καθώς επίσης να αρδεύσουν το Θεσσαλικό κάμπο.

Παραβλέπεται δυστυχώς, επειδή εστιάζουμε μόνο στη Μεσοχώρα – ενώ θεωρούμε ότι είναι πράσινη ενέργεια και προτιμότερη, από το να τοποθετούνται ανεμογεννήτριες στα Άγραφα και φωτοβολταϊκά σε εύφορη αγροτική γη.

Οι ερωτήσεις μας είναι οι εξής:

(1) Σε ποιο στάδιο ευρίσκεται ο σχεδιασμός των φραγμάτων Πύλης και Μουζακίου, καθώς επίσης των συνοδών έργων;

(2) Έχει μελετηθεί η επίδραση των ημιτελών έργων φραγμάτων με σύνοδα έργα, με κανάλια και με σήραγγες όπως η μεγάλη του Αχελώου, στις πλημμύρες του Ντάνιελ;

Συνεχίζοντας, τα τελευταία χρόνια υπάρχει πρόβλημα με την υδροδότηση του θεσσαλικού κάμπου και με τη μείωση των ποτιστικών στρεμμάτων – όπου σήμερα έχουν απομείνει περίπου τα μισά.

Το γεγονός αυτό μειώνει την παραγωγή, με κίνδυνο την εγκατάλειψη των καλλιεργειών και την ερημοποίησή τη περιοχής – ένα φαινόμενο που συναντάται και στην υπόλοιπη χώρα, με τελικό αποτέλεσμα την ερήμωση της επαρχίας και το μαράζωμα της οικονομίας, καθώς επίσης γενικότερα της Ελλάδας.

Εκτός αυτού, υπάρχει κίνδυνος τροφικής ανεπάρκειας – κάτι που είναι θέμα εθνικής ασφάλειας.

Το φράγμα της Μεσοχώρας, ως μέρος της εκτροπής του Αχελώου, ολοκληρώθηκε το 2001 – με κόστος μισό δις € για το Ελληνικό Δημόσιο και την κρατική τότε ΔΕΗ.

Υπάρχουν βέβαια 6 αποφάσεις του ΣΤΕ εναντίον και οι διαμαρτυρίες των κατοίκων – εύλογες ίσως, αφού το ΣΤΕ θεώρησε μη συμβατή τη μελέτη περιβαλλοντικών όρων με νέες περιβαλλοντικές παραμέτρους. Οφείλει όμως να υπάρξει μία τελική απόφαση – έτσι ώστε να μην διαιωνίζεται το θέμα.

Το φράγμα Μεσοχώρας συνδυάζεται με υδροηλεκτρικό σταθμό τριών μονάδων, συνολικής ισχύος 161,6 MW που θα παρέχει πράσινη ενέργεια – συμβάλλοντας στους σχετικούς στόχους της χώρας μας στην ΕΕ, με έσοδα από 400 έως 600 εκ. ετησίως για τη ΔΕΗ, με βάση κάποιες εκτιμήσεις.

Θα μείωνε δε το κόστος για τον καταναλωτή και για τον αγροτικό τομέα – ενώ το φράγμα, όπως και τα άλλα έργα, θα μπορούσε να αρδεύσει 590.000 έως 940.000 στρέμματα, στις πεδιάδες της Θεσσαλίας.

Στα πλαίσια του έργου αυτού, υπάρχει και το φράγμα Συκιάς που είναι ημιτελές – ενώ μπορεί επίσης να συνδυαστεί με την παραγωγή ενέργειας.

Μαζί με το φράγμα Συκιάς, υπάρχει μία σήραγγα μεταφοράς ύδατος 17χλμ από την Συκιά προς την Πύλη, συγκεκριμένα από το Πετρωτό ως τη Δρακότρυπα, για αυτό που λέγεται εκτροπή αν και στην ουσία είναι διαχείριση του Αχελώου – η οποία σήραγγα είναι αδρανής, με κίνδυνο κατάρρευσης.

Σε αυτήν τη σήραγγα εστιάζονται οι αντιδράσεις – ενδεχομένως άδικα, αφού εάν λειτουργήσει, θα χρησιμοποιηθεί ένα μικρό μέρος των υδάτων, 20-30%, ενώ είναι κάτι που έχει γίνει στο Μόρνο, στη λίμνη Πλαστήρα και αλλού.

Οι ερωτήσεις μας είναι οι εξής:

(1) Σε ποιο στάδιο ευρίσκεται η ολοκλήρωση και η πλήρωση του φράγματος Μεσοχώρας, καθώς επίσης του υδροηλεκτρικού σταθμού, όπου ο κ. Σκρέκας είχε υποσχεθεί πως θα τεθεί σε λειτουργία τον Ιούλιο του 2024; Είναι τελικά νόμιμο ή παράνομο κατά το ΣΤΕ και τι προβλέπεται για τους κατοίκους του χωριού;

(2) Σε ποιο στάδιο ευρίσκεται η ολοκλήρωση του φράγματος Συκιάς;

Συμπερασματικά:

Η κατηγορία της κλιματικής αλλαγής ως τον μοναδικό ένοχο για τις φυσικές καταστροφές μπορεί να αποβεί επικίνδυνη, καθώς συχνά παραβλέπει άλλους σημαντικούς παράγοντες που προέρχονται από ανθρώπινες επιλογές και παραλείψεις. Αντί να αναζητούμε εύκολες δικαιολογίες, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες του προβλήματος και να αναγνωρίσουμε ότι οι καταστροφές συχνά συνδέονται με αμέλεια, ανεπαρκή προετοιμασία και ελλιπή διαχείριση του περιβάλλοντος.

Παρομοιάζοντας αυτήν τη στάση με την πυρκαγιά που αποδίδεται στον σπινθήρα, ενώ παραβλέπονται τα υποκείμενα αίτια όπως η κακή υποδομή, κατανοούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι μόνο ένας από τους παράγοντες, ενώ οι ανθρώπινες ενέργειες, ή η απουσία τους, διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.

Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης απαιτεί συνολική στρατηγική που να ενσωματώνει και την πρόληψη μέσω της ορθής διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, την αναβάθμιση των υποδομών για να είναι ανθεκτικές στις αλλαγές και την ενίσχυση της ετοιμότητας των κοινωνιών.

Η αποδοχή της ευθύνης για τις δικές μας ενέργειες και παραλείψεις είναι κρίσιμη για την οικοδόμηση ενός πιο ασφαλούς και ανθεκτικού μέλλοντος. Προτού συνεχίσουμε να επικεντρωνόμαστε μόνο στην κλιματική αλλαγή, πρέπει να αναλογιστούμε τις επιλογές μας και να λάβουμε τα μέτρα που θα αποτρέψουν τη συνέχιση των καταστροφών στο μέλλον. Η λύση βρίσκεται σε έναν συνδυασμό δράσης για την αντιμετώπιση των αιτίων της κλιματικής αλλαγής και της βελτίωσης των πρακτικών διαχείρισης του περιβάλλοντος.