Δικαστές Pομπότ και ιδιωτικές φυλακές: Tο Mέλλον της Δικαιοσύνης στην Ελλάδα

 

Το μέλλον της Δικαιοσύνης και του σωφρονιστικού συστήματος στην Ελλάδα φαίνεται να διαγράφεται ριζικά διαφορετικό από ό,τι γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, με την εισαγωγή και χρήση τεχνολογιών αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και τη δημιουργία ιδιωτικών φυλακών. Η κυβέρνηση σχεδιάζει μεταρρυθμίσεις που οδηγούν στην ιδιωτικοποίηση βασικών τομέων της Δικαιοσύνης και του σωφρονιστικού συστήματος, με έντονο το στοιχείο της εμπορευματοποίησης και της ενίσχυσης μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων.

Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα, καθώς υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για τον τρόπο που μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία των δικαστηρίων. Από τη μία πλευρά, η κυβέρνηση βλέπει την τεχνολογία ως εργαλείο που μπορεί να βελτιώσει την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα του δικαστικού συστήματος, αλλά από την άλλη, δικαστές και νομικοί φορείς εκφράζουν έντονο σκεπτικισμό, αν όχι ανησυχία, για τις συνέπειες αυτών των μεταρρυθμίσεων.

Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, σε εκδήλωση του Υπουργείου Δικαιοσύνης, έθεσε το ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης και της εισαγωγής της στη Δικαιοσύνη, δηλώνοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για την επιτάχυνση των διαδικασιών και τη βελτίωση της παραγωγικότητας των δικαστών. Παρόλα αυτά, υποστήριξε ότι δεν θα αντικαταστήσει την ανθρώπινη κρίση. Το ενδιαφέρον όμως παραμένει, καθώς οι δικαστές εκφράζουν ανησυχίες ότι κάτι τέτοιο ενδέχεται να υπονομεύσει την ανεξαρτησία και τη δικαιοσύνη των αποφάσεών τους.

Στην πρόσφατη Γενική Συνέλευση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης κυριάρχησε στις συζητήσεις, με τον Πρόεδρο της Ένωσης, Χριστόφορο Σεβαστίδη, να αναδεικνύει την αντίδραση από πολλές χώρες απέναντι στην εισαγωγή αυτής της τεχνολογίας. Από την Ιαπωνία και τη Φινλανδία μέχρι τη Δανία, οι δικαστές εκφράζουν σοβαρές επιφυλάξεις για τον τεχνολογικό προσανατολισμό του συστήματος, ανησυχώντας για τον έλεγχο των δεδομένων και την πιθανή εμπορευματοποίηση τους από μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους.

Ειδικότερα, ο κ. Σεβαστίδης επισήμανε ότι οι δικαστές δεν αντιτίθενται στην τεχνολογία για λόγους “τεχνοφοβίας”, αλλά για λόγους διαφάνειας και ηθικής. Επισήμανε ότι οι αποφάσεις σχετικά με τα δεδομένα και τις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται από τα ψηφιακά συστήματα, θα πρέπει να λαμβάνονται από ανεξάρτητους φορείς και όχι από μεγάλες επιχειρηματικές ομάδες με οικονομικά συμφέροντα.

Ενδεικτικό του κινδύνου της τεχνητής νοημοσύνης στην εφαρμογή του δικαίου είναι το παράδειγμα της υπόθεσης Roberto Mata εναντίον της αεροπορικής εταιρείας Avianca στην Κολομβία. Όταν δικηγόροι χρησιμοποίησαν το ChatGPT για να αναζητήσουν προηγούμενες υποθέσεις και πληροφορίες, διαπίστωσαν ότι τα “παρεμφερή” νομικά προηγούμενα που παρείχε η πλατφόρμα δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα. Αυτή η παραπλάνηση από την τεχνητή νοημοσύνη θέτει σοβαρά ερωτήματα για την αξιοπιστία και την ακεραιότητα των πληροφοριών που μπορεί να παρέχει.

Αναμένονται επίσης σημαντικές αλλαγές και στο σωφρονιστικό σύστημα, με την κυβέρνηση να εξετάζει την ιδιωτικοποίηση των φυλακών. Οι ιδιωτικές φυλακές θα λειτουργούν όχι μόνο ως εμπορικές επιχειρήσεις, με στόχο την απόδοση τεράστιων κερδών στους ιδιοκτήτες τους, αλλά και ως πηγή φθηνού εργατικού δυναμικού για μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες. Οι κρατούμενοι θα αναλαμβάνουν διάφορες εργασίες, και η συμμετοχή τους στις εργασίες αυτές ενδέχεται να συνδέεται με τη δυνατότητα πρόωρης αποφυλάκισης. Πρόκειται για ένα σχέδιο που έχει προκαλέσει έντονη κριτική από πολλούς φορείς, καθώς ανοίγει τον δρόμο για την εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου και την εκμετάλλευση των κρατουμένων.

Αυτές οι προτάσεις και οι μεταρρυθμίσεις σηματοδοτούν έναν ριζικό μετασχηματισμό του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος στην Ελλάδα, με την τεχνολογία και την ιδιωτικοποίηση να καθορίζουν την πορεία του μέλλοντος. Ωστόσο, τα ερωτήματα για τη διαφάνεια, την ηθική και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένουν ανοιχτά, προκαλώντας ανησυχία για τις συνέπειες αυτών των αλλαγών στην κοινωνία και στην απονομή της δικαιοσύνης.

Ανησυχητικές εικόνες από τις χώρες που εφαρμόζουν την τεχνητή νοημοσύνη στη δικαιοσύνη παρουσιάστηκαν στο συνέδριο της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων (ΕΔΕ), όπου επανήλθε το ζήτημα της “απανθρωποιημένης δικαιοσύνης”. Οι νέες τεχνολογίες, που υποτίθεται ότι θα βελτιώσουν την αποδοτικότητα του δικαστικού συστήματος, αποκαλύπτουν επίσης σοβαρές κινδύνους για την ίδια την έννοια της δικαιοσύνης και της ανθρώπινης κρίσης.

Εργαλείο ή Κίνδυνος;

Στη Γαλλία, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει αναπτύξει ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να ανιχνεύει τη νομική σκέψη πίσω από μια απόφαση και να εντοπίζει πιθανές αποκλίσεις από τη νομολογία. Παράλληλα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναπτύσσει τεχνολογία για την πρόβλεψη αποζημιώσεων σε υποθέσεις σωματικών βλαβών. Ωστόσο, η απόπειρα ανάπτυξης της αυτοματοποιημένης συσκευής επεξεργασίας δεδομένων «DateJust», η οποία ανέλυε προσωπικά δεδομένα για να καθορίσει τα ποσά αποζημίωσης, εγκαταλείφθηκε το 2022, καθώς οι επικρίσεις για προκατάληψη και «απανθρωποιημένη δικαιοσύνη» ήταν αδύνατο να αγνοηθούν.

Στην Ιταλία, διάφορα δικαστήρια όπως αυτά της Βενετίας, του Μπάρι και της Πίζας, πειραματίζονται με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που στοχεύουν στη βελτίωση της προβλεψιμότητας των αποφάσεων σε αστικές υποθέσεις. Ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι το «Predictive Jurisprudence», το οποίο επιχειρεί να δημιουργήσει μία πλατφόρμα προγνωστικής νομολογίας. Ενδεικτικό της παγκόσμιας τάσης είναι και η Σουηδία, όπου ορισμένοι δικαστές έχουν δοκιμάσει να χρησιμοποιούν το ChatGPT για την έκδοση δικαστικών αποφάσεων. Στις ΗΠΑ, η χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστήρια είναι ήδη διαδεδομένη, με πολλούς δικαστές να χρησιμοποιούν συστήματα για αναζητήσεις, αλλά το τελικό στάδιο της δικαστικής απόφασης εξακολουθεί να απαιτεί ανθρώπινη παρέμβαση.

Ακόμα πιο ανατριχιαστικό ήταν το παράδειγμα που ανέφερε ο Πρόεδρος της ΕΔΕ, Χριστόφορος Σεβαστίδης, σχετικά με την προσπάθεια εισαγωγής ρομπότ-δικηγόρων στις ΗΠΑ. Στις αρχές του 2023, έγινε μία πρώτη απόπειρα να παρουσιαστεί σε δικαστήριο ένα ρομπότ υποστηριζόμενο από τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο θα αναλάμβανε δικηγορικές υποθέσεις. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή εγκαταλείφθηκε μετά τις αντιδράσεις των δικηγορικών συλλόγων. Παρ’ όλα αυτά, το περιοδικό Wired επιμένει ότι τα ρομπότ-δικηγόροι θα παίξουν σύντομα σημαντικό ρόλο στην απονομή δικαιοσύνης.

Ιδιωτικές φυλακές: Το παράδειγμα των ΗΠΑ και οι κίνδυνοι για την Ευρώπη

Η ανάπτυξη ιδιωτικών φυλακών είναι άλλο ένα κρίσιμο θέμα που συζητήθηκε στο συνέδριο της ΕΔΕ, με τον Πρόεδρο Χριστόφορο Σεβαστίδη να αναφέρεται στη ζοφερή πραγματικότητα της ιδιωτικοποίησης του σωφρονιστικού συστήματος, όπως παρατηρείται στις ΗΠΑ. Εκεί, η βιομηχανία φυλάκισης έχει αναπτυχθεί εκρηκτικά τα τελευταία χρόνια, με 17 μεγάλες εταιρείες να διαχειρίζονται περίπου 140 φυλακές. Από το 1975 έως το 1990, ο αριθμός των κρατουμένων αυξήθηκε από 240.000 σε πάνω από 1.200.000, φτάνοντας το 2000 στα 2.000.000, ενώ ο δείκτης εγκλεισμού στις ΗΠΑ είναι σχεδόν πέντε φορές υψηλότερος από αυτόν της Ευρώπης.

Η ιδιωτικοποίηση των φυλακών στις ΗΠΑ είναι συνδεδεμένη με το δόγμα της Μηδενικής Ανοχής, το οποίο προτάσσει τη σκληρότερη ποινική πολιτική και την κατασκευή περισσότερων φυλακών και κρατητηρίων, αντί για κοινωνικές υποδομές όπως σχολεία και ιατρεία. Ενδεικτικά, ο πληθυσμός των ιδιωτικών φυλακών στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 32% από το 2000 μέχρι σήμερα, ενώ παράλληλα οι ποινές έχουν αυστηροποιηθεί.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως έγκειται στον τρόπο με τον οποίο αυτή η βιομηχανία λειτουργεί: Οι ιδιωτικές φυλακές δημιουργούν επιχειρηματικά κέρδη για τις εταιρείες διαχείρισης, αξιοποιώντας φθηνό και χωρίς εργασιακά δικαιώματα εργατικό δυναμικό. Σύμφωνα με έρευνες, οι αυστηρότερες ποινές και η αύξηση του αριθμού των κρατουμένων συνδέονται με την αύξηση των κερδών για αυτές τις εταιρείες. Ο οργανισμός ALEC (American Legislative Exchange Council), που πιέζει για τη δημιουργία περισσότερων ιδιωτικών φυλακών, έχει επίσης ως στόχο την αυστηροποίηση των ποινών, προκειμένου να ενισχύσει τη «βιομηχανία» των φυλακών.

Αντίστοιχες τάσεις φθάνουν και στην Ευρώπη, όπου η αυστηροποίηση της ποινικής νομοθεσίας έχει προκαλέσει κορεσμό στις δημόσιες φυλακές, με την ιδιωτικοποίηση να φαίνεται ως η λύση μέσω των Συμπράξεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε ψήφισμά του το 2017, εξέφρασε την ανησυχία του για την αυξανόμενη ιδιωτικοποίηση των φυλακών στην ΕΕ, ενώ το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ κήρυξε τις ιδιωτικές φυλακές αντισυνταγματικές.

Παράλληλες ανάλογες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα;

Η κατάσταση στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη φέρνει στο προσκήνιο ανάλογες ανησυχίες και στην Ελλάδα. Η πιθανότητα εφαρμογής τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη, καθώς και η προοπτική ιδιωτικοποίησης των φυλακών, μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες εξελίξεις για το ελληνικό δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα. Οι επερχόμενες μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο της «ψηφιοποίησης» και της «ιδιωτικοποίησης» φαίνεται να δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα, η οποία θέτει σοβαρά ερωτήματα για την ηθική και κοινωνική διάσταση αυτών των αλλαγών. Πόσο κοντά είναι η Ελλάδα στο να ακολουθήσει αυτά τα επικίνδυνα πρότυπα;