Ανάλυση Guardian: Η νέα εποχή των πυρηνικών εξοπλισμών: απειλές και κίνδυνοι σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο

To τρελό σχέδιο που ξεπερνούσε 500 φορές την ισχύ της βόμβας των 15 κιλοτόνων που έπεσε στη Χιροσίμα

Στη σύνοδο της Γενεύης του 1985 ο πρόεδρος, Ρόναλντ Ρίγκαν, και ο σοβιετικός ηγέτης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τράβηξαν την κουρτίνα, για να αποκαλύψουν την αλήθεια πίσω από τον τρομακτικό, φανταστικό πυρηνικό πόλεμο, για τον οποίο οι χώρες τους δαπανούσαν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να προετοιμαστούν. «Ο πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί», δήλωσαν από κοινού, και «δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί». Παρέλειψαν όμως να πουν ότι: ένας πυρηνικός ανταγωνισμός δεν μπορεί επίσης να κερδηθεί.

Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του ο Guardian, η δήλωση αυτή ενίσχυσε τις συμφωνίες ελέγχου όπλων. Δεκαετίες δύσκολων διαπραγματεύσεων δημιούργησαν μια πυκνή δομή συνθηκών, συμφωνιών και μερικών μονομερών κινήσεων που αφορούσαν επιθετικά και αμυντικά πυρηνικά όπλα μικρού, μέσου και μεγάλου βεληνεκούς, με διατάξεις για δοκιμές, επιθεωρήσεις και ένα καθεστώς υπερπτήσεων για αμοιβαία παρακολούθηση. Συχνά, οι δύο πλευρές παραχωρούσαν συστήματα που δεν ήθελαν πλέον. Συχνά, η γλώσσα των συμφωνιών αποτέλεσε τη βάση για μελλοντική αντιπαράθεση. Από την πλευρά των ΗΠΑ, το πολιτικό κόστος για την εξασφάλιση της επικύρωσης των συνθηκών από τη Γερουσία μπορούσε να είναι εξαιρετικά υψηλό.

Αλλά παρά τα ελλείμματά της, η στρατηγική ελέγχου όπλων μείωσε τον συνολικό αριθμό των πυρηνικών όπλων που κατείχαν οι δύο χώρες από 60.000 σε περίπου 11.000 σήμερα. (Ο ακριβής αριθμός είναι απόρρητος.) Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη συνθήκη, τη New Start (Συνθήκη Στρατηγικής Μείωσης Όπλων), που υπογράφηκε το 2010, κάθε πλευρά περιορίζεται σε 1.550 αναπτυγμένα όπλα, με τα υπόλοιπα να φυλάσσονται. Με οποιοδήποτε μέτρο, αυτή η πτώση 80% (95% αν υπολογιστούν μόνο τα αναπτυγμένα όπλα) είναι –ή ήταν– ένα σημαντικό επίτευγμα.

Δυστυχώς, ο χρόνος έχει αλλάξει, γιατί από τότε που οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τη Συνθήκη για τα Αντιβαλλιστικά Πυρηνικά Όπλα (ABM) το 2002, νομιμοποιώντας τη μονομερή καταγγελία μιας συμφωνίας από ένα μέρος, αν δεν συμφωνεί με τους περιορισμούς της, οι άλλες συμφωνίες κατέρρευσαν η μία μετά την άλλη. Τον Φεβρουάριο του 2026, περίπου 500 ημέρες από τώρα, η New Start, το τελευταίο «τούβλο» του οικοδομήματος που χτίστηκε με τόσο κόπο, θα λήξει, αφήνοντας τις ΗΠΑ και τη Ρωσία χωρίς περιορισμούς στα πυρηνικά τους οπλοστάσια για πρώτη φορά εδώ και μισό αιώνα.

Με τις εντάσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων να είναι στο υψηλότερο σημείο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, αρχίζει μια νέα πυρηνική κούρσα. Αυτή θα είναι πολύ πιο επικίνδυνη από την πρώτη. Θα είναι μια τριμερής κούρσα -πλέον και με την Κίνα- και έτσι θα πολύ πιο ασταθής από την προηγούμενη. Επιπλέον, θα ενισχυθεί από την εμφάνιση των κυβερνοόπλων, της τεχνητής νοημοσύνης, της πιθανής στρατιωτικοποίησης του διαστήματος, την ικανότητα εντοπισμού υποβρυχίων σε μεγάλα βάθη και άλλες τεχνολογικές εξελίξεις.

Για να κατανοήσουμε τον κίνδυνο που αυτό συνεπάγεται, είναι απαραίτητο να ρίξουμε μια ματιά στις περίεργες δυναμικές μιας πυρηνικής κούρσας και να δούμε την παραφροσύνη που οδηγεί έξυπνους ανθρώπους στο να καταλήγουν σε εξτρεμιστικές ενέργειες. Από το 1950 μέχρι το 1965, το αμερικανικό οπλοστάσιο αυξήθηκε από τα πρώτα του όπλα σε πάνω από 30.000, περίπου πέντε φορές περισσότερα από όσα είχε η Σοβιετική Ένωση εκείνη την εποχή. Η Βίβλος του τότε και του σήμερα ήταν το «Ενιαίο Επιχειρησιακό Σχέδιο» (Siop) – το σχέδιο διακλαδικής στρατηγικής για τον πυρηνικό πόλεμο. Το Siop καθόριζε τους στόχους που έπρεπε να χτυπηθούν και βασιζόταν σε ένα απαιτούμενο επίπεδο εμπιστοσύνης για την καταστροφή του κάθε στόχου.

Όπως αναφέρει ο Φρεντ Κάπλαν στην εξαιρετική του ιστορία στο βιβλίο «Η Βόμβα», ο πρόεδρος Ντουάιτ Ντ. Αϊζενχάουερ έκανε μία από τις πρώτες απόπειρες ελέγχου του πυρηνικού σχεδιασμού που γινόταν στο όνομά του.

Τον Νοέμβριο του 1960, έστειλε τον επιστημονικό του σύμβουλο, Γεώργιο Κιστιακόφσκι, συνοδευόμενο από έναν ακόμη ειδικό στα όπλα, τον Τζορτζ Ράθτζενς, στην έδρα της Στρατηγικής Αεροπορίας (SAC) στην Όμαχα της Νεμπράσκα, για μια ενημέρωση. Ο Ράθτζενς πήγε στη συνάντηση προετοιμασμένος αναφέροντας το όνομα μιας σοβιετικής πόλης, παρόμοιας με τη Χιροσίμα σε μέγεθος και βιομηχανική ικανότητα, και ρώτησε τι όπλα είχε σχεδιάσει το Siop για αυτή. Η απάντηση ήταν μία βόμβα 4,5 μεγατόνων, ακολουθούμενη από τρεις βόμβες 1,1 μεγατόνων, ένα τρελό σύνολο που ξεπερνούσε 500 φορές την ισχύ της βόμβας των 15 κιλοτόνων που έπεσε στη Χιροσίμα.

Καθώς, εξωτερικοί παρατηρητές κοιτούσαν πιο προσεκτικά τη δουλειά του SAC, ήταν ποικιλοτρόπως μπερδεμένοι, σοκαρισμένοι και απερίγραπτα απογοητευμένοι. Όταν ρωτήθηκε πόσοι Ρώσοι, Κινέζοι και ανατολικοευρωπαίοι θα πέθαιναν στην επίθεση που προέβλεπε το πρώτο Siop, η απάντηση από το SAC ήταν 275 εκατομμύρια, υπολογίζοντας μόνο τους θανάτους από την έκρηξη, χωρίς να περιλαμβάνονται εκείνοι από τη θερμότητα, τη φωτιά, τον καπνό και τη ραδιενεργό ακτινοβολία, καθώς αυτά δεν μπορούσαν να υπολογιστούν με ακρίβεια. Οι πραγματικές απώλειες, επομένως, θα ήταν πολύ μεγαλύτερες. Ο πληθυσμός της περιοχής την εποχή εκείνη ήταν 1,03 δισεκατομμύρια. Παρά το γεγονός ότι αυτή η πραγματικότητα ήταν απίστευτη, ο φόβος για τη Σοβιετική Ένωση, η επιρροή του SAC στο στρατιωτικό κατεστημένο και η πολιτική δυναμική στην Ουάσιγκτον ήταν τόσο μεγάλες, που ο πρόεδρος και το Πεντάγωνο έγραφαν τότε οδηγίες τις οποίες το SAC μετέτρεπε σε τρομακτικά σχέδια.

Αργότερα, μετά από αρκετές φάσεις περικοπών, ο αριθμός των όπλων μειώθηκε σημαντικά, αλλά το επίπεδο της υπεροπλίας στο Siop παρέμενε παράξενα παράλογο. Επίσης, έγιναν από τότε πολυάριθμες συζητήσεις για το πόσο ισχυρό είναι το στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και ποιο ήταν το όριο της ισχύος αυτού του πλεονεκτήματος.