Μια υψηλής ανάλυσης εξέταση των γονιδιωμάτων των ατόμων που θάφτηκαν σε έναν ομαδικό τάφο 4.500 ετών στο Bréviandes-les-Pointes, κοντά στη γαλλική πόλη Τρουά, αποκάλυψε μια απροσδόκητη ιστορία με μεγάλης εμβέλειας συνέπειες.
Όπως αναφέρεται λεπτομερώς σε άρθρο του περιοδικού Science Progress, το τελικό στάδιο της δημιουργίας του ευρωπαϊκού γονιδιώματος εξακολουθεί να είναι παρόν σε πολλούς σημερινούς Ευρωπαίους.
Το ανθρώπινο γονιδίωμα είναι το σύνολο των γενετικών πληροφοριών που μεταφέρονται από το DNA μας, και αντικατοπτρίζει εν μέρει την ιστορία των προγόνων μας.
Η εξελικτική πορεία του ευρωπαϊκού γονιδιώματος
Το γονιδίωμα των σημερινών Ευρωπαίων αναπτύχθηκε σε μια περίοδο μεγαλύτερη των 40.000 ετών, ως αποτέλεσμα των διαφόρων μεταναστεύσεων και της συνακόλουθης ανάμειξης των πληθυσμών.
Αποτελείται έτσι από την πολύπλοκη κληρονομικότητα των μικρών πληθυσμών των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που κατέλαβαν την Ευρώπη μέχρι την άφιξη, πριν από περίπου 8.000 χρόνια, των πληθυσμών από την Ανατολία και την περιοχή του Αιγαίου, που κατάγονται από τους ανθρώπους που επινόησαν τη γεωργία και εξημέρωσαν τα ζώα στην Εύφορη Ημισέληνο (η περιοχή στην Μέση Ανατολή που θεωρείται λίκνο του πολιτισμού, όπου πρωτοεμφανίστηκε η οργανωμένη γεωργία και εκτείνεται στο σύγχρονο Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, μαζί με τη νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας και τις δυτικές περιφέρειες του Ιράν. Ορισμένοι περιλαμβάνουν και την Κύπρο).
Αυτοί οι αγρότες της Νεολιθικής Εποχής, διασταυρώνονταν γονιδιακά με τους τοπικούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες και συνέβαλαν σε ένα πολύ σημαντικό μέρος του γονιδιώματος πολλών από τους σημερινούς Ευρωπαίους.
Στο τέλος της Νεολιθικής Εποχής, 5.000 με 4.000 χρόνια πριν, νομαδικοί πληθυσμοί από τις στέπες του Πόντου (βόρεια της Μαύρης Θάλασσας που εκτείνεται από το Δούναβη μέχρι τα Ουράλια) μετανάστευσαν στην Ευρώπη και συνέβαλαν το τρίτο από τα κύρια γονιδιωματικά συστατικά που εξακολουθεί να βρίσκεται στο γονιδίωμα των Ευρωπαίων κατά τις επόμενες χιλιετίες, μέχρι σήμερα.
Αν και σήμερα η αποκρυπτογράφηση – γνωστή και ως αλληλουχία – αυτής της γενετικής πληροφορίας είναι μια διαδικασία ρουτίνας, η συγκεκριμένη προσέγγιση παραμένει δύσκολη για τα γονιδιώματα των ατόμων που έζησαν στο παρελθόν. Το μόνο που μας έμεινε από αυτούς, είναι μερικοί, λίγο-πολύ κατακερματισμένοι σκελετοί.
Μερικά τμήματα αυτών των σκελετών μπορεί να περιέχουν ίχνη συντηρημένου DNA, αλλά είναι κατακερματισμένα και αραιά, κάτι που καθιστά την ανάλυσή τους μια μεθοδολογική πρόκληση. Η ομάδα ερευνητών στο Ινστιτούτο Jacques Monod ανέλαβε την πρόκληση αυτή και βελτιστοποίησε τις μεθόδους της, ώστε ν’ αποδώσει αξιόπιστα αποτελέσματα.
Αυτό επέτρεψε στους επιστήμονες ν’ αναλύσουν τα αρχαία γονιδιώματα χρησιμοποιώντας τις πιο προηγμένες βιοπληροφορικές και στατιστικές μεθόδους.
Οι αναλύσεις για τα γονιδιώματα 7 ατόμων από τον τάφο Bréviandes
Σε συνδυασμό με αναλύσεις της μορφολογίας των οστών που έγιναν από ανθρωπολόγους του Inrap, έδειξαν ότι ο τάφος είχε:
- Μια γυναίκα που ήταν πάνω από 60 χρονών κατά τον χρόνο του θανάτου της
- Τον γιο της, έναν ενήλικο άνδρα, ηλικίας περίπου 20-39 ετών
- Τον εγγονό της, ηλικίας περίπου 4-8 ετών
- Την μητέρα του εγγονού, ηλικίας 20-39 ετών
- Μία νεαρή γυναίκα ηλικίας 20-39 ετών
- Ένα νεογέννητο
- Ένα παιδί ηλικίας μεταξύ 6-10 ετών.
Τα αποτελέσματα της ανάλυσης
Τα τελευταία τρία άτομα δεν σχετίζονταν με τα άλλα στον τάφο και το τελευταίο παιδί δεν είχε καμία σχέση με τα άλλα. Οι πατέρες του ενήλικου άνδρα, του νεογέννητου μωρού και του μοναχικού παιδιού δεν ήταν παρόντες.
Μπορεί, επομένως, να υποτεθεί ότι δεν πρόκειται για τον τάφο μιας βιολογικής οικογένειας.
Από την άλλη πλευρά, όλα τα θηλυκά κουβαλούσαν ένα κληρονομικό στοιχείο χαρακτηριστικό των πληθυσμών της νότιας Γαλλίας και της νοτιοδυτικής Ευρώπης, και αυτή η κοινή καταγωγή, έξω από τα όρια του τάφου θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί θάφτηκαν μαζί με τους απογόνους τους.
Επιπλέον, το γονιδίωμα του ενήλικα ανθρώπου χωρίστηκε μεταξύ των γαλλικών νεολιθικών καταβολών της μητέρας του και από τον πατέρα του, το γονιδίωμα των νομαδικών λαών της στέπας, βόρεια της Μαύρης Θάλασσας. Αυτοί οι νομάδες μετανάστευσαν στην κεντρική Ευρώπη περίπου 5.000 χρόνια στο παρελθόν, και ενσωματώθηκαν με τους τοπικούς νεολιθικούς πληθυσμούς πριν συνεχίσουν τη μετανάστευση τους προς τα ανατολικά, βόρεια και βορειοδυτικά της Ευρώπης.
Μέσα στα επτά άτομα που είναι θαμμένα στον τάφο, παρατηρούμε σχεδόν σε «πραγματικό χρόνο» την εισαγωγή του γονιδιώματος των νομάδων της στέπας στον νεολιθικό πληθυσμό της περιοχής.
Η εξαιρετική αυτή κατάσταση, η οποία δεν είχε περιγραφεί προηγουμένως, μας επέτρεψε να ανακατασκευάσουμε το τμήμα του γονιδιώματος του ενήλικα ανθρώπου που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του, ο οποίος απουσίαζε από τον τάφο και, ως εκ τούτου, δεν μπορούσε να αναλυθεί άμεσα.
Έχουμε προηγουμένως λάβει ένα παρόμοιο αποτέλεσμα για έναν άλλο άνθρωπο που φέρει την καταγωγή στέπας, ο οποίος τάφηκε στην κοιλάδα Aisne την ίδια στιγμή. Αυτοί οι δύο άνδρες θα μπορούσαν επομένως να ανήκουν στον ίδιο πληθυσμό.
Επειδή η γονιδιωματική υπογραφή της μητέρας του ενήλικα ανθρώπου σχετίζεται με τους νεολιθικούς πληθυσμούς της νότιας Γαλλίας, ο τάφος των Μπρεβιαντών μαρτυρά τη συνάντηση στην περιοχή της πόλης του Παρισιού, κατά την Τελική Νεολιθική, μεταξύ ατόμων που μεταναστεύουν από βορρά προς νότο και πίσω.
Δύο μεγάλα κύματα διασταύρωσης
Η επέκταση της ανάλυσης στα ήδη δημοσιευμένα αρχαία γονιδιώματα από άλλες ευρωπαϊκές περιοχές, έδωσε στους ερευνητές τη δυνατότητα να μοντελοποιήσουν αυτές τις μεταναστεύσεις των λαών της στέπας.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι υπήρχαν δύο μεγάλα κύματα διασταύρωσης κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. (που αρχίζει με το έτος ένα του ημερολογίου μας).
Το πρώτο κύμα διασταύρωσης ήταν μεταξύ των νομάδων της στέπας και των νεολιθικών αγροτών που δημιούργησαν χαρακτηριστικά σφαιρωτά κεραμικά με δύο έως τέσσερις λαβές.
Θεωρείται ότι έλαβε χώρα στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη πριν από περίπου 4.900 χρόνια.
Οι απόγονοί τους από μικτές φυλές, ανέπτυξαν ένα νέο αρχαιολογικό πολιτισμό, γνωστό ως τον πολιτισμό της σχοινοειδούς κεραμικής («corded ware culture») από την μετέπειτα Νεολιθική Περίοδο, μέχρι την εποχή που ξεκίνησε η Χαλκολιθική Περίοδος, που παίρνει το όνομά του από πήλινα αγγεία στα οποία αποτυπώνονται σχήματα με κορδόνια πριν από το ψήσιμό τους.
Αυτός ο πολιτισμός, συνδύαζε στοιχεία του πολιτισμού του σφαιρικού αμφορέα («globular amphora culture»), και πολιτισμών της στέπας, συμπεριλαμβανομένης της ταφής των νεκρών σε μεμονωμένους τάφους.
Αυτή η πρακτική της δημιουργίας κεραμομεταλλουργικών, στη συνέχεια εξαπλώθηκε προς ανατολάς και βόρεια στην Ευρώπη με άτομα από τον μικτό πληθυσμό Νεολιθικής-Στέπας.
Κατά τις μεταναστεύσεις τους από την ανατολή προς τη δύση σε όλη την Ευρώπη, αυτές αναπαράχθηκαν κυρίως μεταξύ τους παρά με ιθαγενείς αγροτικούς πληθυσμούς.
Δεύτερο κύμα διασταυρώσεων του ευρωπαϊκού πληθυσμού
Ένα δεύτερο κύμα διασταύρωσης με ιθαγενείς πληθυσμούς πιστεύεται ότι συνέβη 300 με 400 χρόνια αργότερα στη δυτική Ευρώπη, περίπου 4.550 χρόνια στο παρελθόν.
Και στις δύο περιπτώσεις, η πιο συχνή διασταύρωση αφορούσε άνδρες από μεταναστεύοντες πληθυσμούς με ιθαγενείς γυναίκες.
Αυτή είναι αρχή του δεύτερου κύματος που αναγνώρισαν οι επιστήμονες στον τάφο Bréviandes-les-Pointes.
Χάρη στην ανάλυση της ίδιας μελέτης της ταφής ενός ενήλικα άνδρα στο Saint-Martin-la-Garenne (ανατολικά του Παρισιού), η ομάδα μπόρεσε επίσης να δείξει ότι η διασταύρωση που συνέβη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη μετατροπή του ευρωπαϊκού γονιδιώματος.
Ο άνδρας θάφτηκε σύμφωνα με τις ταφικές τελετές που ήταν χαρακτηριστικές του Πολιτισμού του Λάγυνου («Bell Beaker Culture», που εμφανίστηκε στην Ύστερη Νεολιθική Εποχή και διήρκεσε ως την πρώιμη Εποχή του Χαλκού, περίπου 2.600-1.900 Π.ΚΕ.), με τα χαρακτηριστικά αγγεία που έμοιαζαν με καμπάνα, να κοσμούν πολλούς τάφους.
Ο Πολιτισμός του Λάγυνου αναπτύχθηκε στη δυτική Ευρώπη (μεταξύ των νοτιοδυτικών και βορειοδυτικών) προτού εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική.
Ο άνδρας θάφτηκε με ένα σχιστολιθικό προστατευτικό καρπού, εξάρτημα τοξότη, αναγνωριστικό της υψηλής κοινωνικής του θέσης.
Ήταν στεπικής καταγωγής και καταφέραμε να συμπεράνουμε από το γονιδίωμά του ότι η μητέρα του είχε ακόμα περισσότερους στεπικούς προγόνους από αυτόν.
Αυτό δείχνει ότι αυτοί οι πληθυσμοί οργάνωναν τα γαμικά δίκτυα με ομάδες από άλλες περιοχές, των οποίων τα μέλη είχαν μεγαλύτερη καταγωγή από τη στέπα.
Στο τέλος της περιόδου του Πολιτισμού του Λάγυνου, γύρω στο 2000 π.Χ., οι περισσότεροι από τους άνδρες που αναλύθηκαν, έφεραν το χρωμόσωμα Υ των λαών της στέπας, το οποίο εξακολουθεί να είναι η πλειονότητα μεταξύ των Γάλλων αρσενικών σήμερα.
Το γονιδίωμα όλων των σημερινών Ευρωπαίων που έχουν ζήσει στην Ευρώπη για πολλές γενεές περιέχει, εκτός από το νεολιθικό τμήμα, μέρος αυτής της γενεαλογίας της στέπας.
Η παρουσία αυτή είναι εντονότερη στη Βόρεια Ευρώπη απ’ ό,τι στη Νότια Ευρώπη.
Εν κατακλείδι, οι δύο πιο έντονες φάσεις γενετικής ανάμειξης μεταξύ μεταναστευτικών πληθυσμών από τις στέπες και τους αυτόχθονες πληθυσμούς, συνδέονται η κάθε μια με την εμφάνιση μιας νέας κουλτούρας, αυτής των ανθρώπων του πολιτισμού της σχοινοειδούς κεραμικής και των πολιτισμών της σχοινοειδούς κεραμικής.
Ο τελευταίος ήταν ο πρώτος πραγματικά πανευρωπαϊκός πολιτισμός. Αυτές οι συναντήσεις και η διασταύρωση θα είχαν οδηγήσει στο σχηματισμό του γονιδιώματος που είναι χαρακτηριστικό για πολλούς από τους σημερινούς Ευρωπαίους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου