Mυστήριο με γλυπτό από άμμο ηλικίας 130.000 ετών που ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι σε ακτή – Γιατί ένα «μπλε σαλάχι» μπορεί να ξαναγράψει την Ιστορία

 Με την πρώτη ματιά, το αποτύπωμα, μοιάζει με έναν απρόσμενα  συμμετρικό βράχο. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι προσφάτως έχουν ρίξει μια πιο αναλυτική ματιά στο εύρημα, και εικάζουν ότι μπορεί να πρόκειται για ένα προϊστορικό γλυπτό άμμου φτιαγμένο από… σαλάχι.

Αν αυτό είναι αληθές, το εύρημα θα είναι το αρχαιότερο γνωστό έργο τέχνης που απεικονίζει ζώο. Άλλωστε η χρονολόγησή του έδειξε ότι δημιουργήθηκε 90.000 χρόνια πριν από την εμφάνιση ζωγραφιών στα σπήλαια.

Η θεωρία για απεικονιστική τέχνη της Μέσης Λίθινης Εποχής

Ο αξιοπρόσεκτος για τη συμμετρία και το αποτύπωμά του βράχος, ανακαλύφθηκε το 2018, κατά μήκος των βράχων, κοντά στον κόλπο Still, περίπου 330 χιλιόμετρα ανατολικά του Cape Town, στις ακτές της Νότιας Αφρικής. Μαζί με την εντυπωσιακή συμμετρία του, κάποιοι παρατήρησαν ότι το σχήμα του βράχου είχε μια παράξενη ομοιότητα με το σχήμα ενός σαλαχιού, αν και η ουρά του ήταν σπασμένη.

Σε μια νέα μελέτη, ερευνητές του Πανεπιστημίου Νέλσον Μαντέλα,  εξέτασαν αυτήν την ιδέα, και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το αντικείμενο δημιουργήθηκε ως γλυπτό άμμου που απεικονίζει ένα μπλε σαλάχι (Dasyatis chrysonata). Η ομάδα συνέκρινε εικόνες από ένα μπλε σαλάχι, το οποίο προέρχεται από τη νότια ακτή της Αφρικής, με το βραχώδες αντικείμενο και υπογράμμισε πως ταιριάζουν αρκετά σε μέγεθος και αναλογίες.

Σύμφωνα με τις θεωρίες για τη δημιουργία του αντικειμένου, εικάζεται ότι ίσως κάποιος προϊστορικός άνθρωπος βρήκε ένα σαλάχι κατά μήκος της ακτής και να το αποτύπωσε επάνω στην πέτρα, κάτι σαν παιχνίδι στην άμμο.

Λεπτομέρεια της πλευράς του γλυπτού που εικάζεται ότι αποτελεί την βάση της ουράς από το σαλάχι, η οποία όμως έχει σπάσει (Φωτό: Χορηγία εικόνας από Jan De Vynck).

«Αυτό είναι το πρώτο και μέχρι στιγμής το μόνο δείγμα που στηρίζει τη συγκεκριμένη ερμηνεία. Οι  πιθανότητες όμως, ένα τέτοιο δημιούργημα να έχει διατηρηθεί είναι μικρές, οπότε ίσως αυτό να είναι το μόνο δείγμα που έχει προσδιοριστεί. Ωστόσο μπορούμε πάντα να ελπίζουμε ότι θα προκύψουν περισσότερα στοιχεία», δήλωσε ο Charles Helm, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και Συνεργάτης Έρευνας στο Αφρικανικό Κέντρο Παράκτιας Παλαιοεπιστήμης, στο Πανεπιστήμιο Nelson Mandela, στο IFLScience.

Ως μακρινοί παρατηρητές, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε γιατί κάποιος θα μπορούσε να έχει αποφασίσει να χρησιμοποιήσει ως αποτύπωμα ένα σαλάχι, αν και, από κάποιον «αρχαίο καλλιτέχνη»,  θα μπορούσε να θεωρείται ένα πλάσμα ξεχωριστής σημασίας.  «Πρώτον, ίσως να οφείλεται στην ευκολία εντοπισμού ενός επίπεδου πλάσματος, όπως είναι το σαλάχι. Δεύτερον  ίσως να είναι λόγω της διατροφικής του αξίας. Τρίτον, μπορεί να αποδίδεται στο ότι ήταν πράγματι δυνητικά θανατηφόρο για τους ανθρώπους που περιπλανιόνταν κατά μήκος της παραλίας και στις εκβολές, με αποτέλεσμα να είχε αποπνεύσει  φόβο και σεβασμό», εξήγησε ο Helm.

Η τεχνική που χρησιμοποίησαν οι επιστήμονες

Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τεχνική γνωστή ως οπτικά  διεγερμένη φωταύγεια. Η τεχνική αυτή,  δείχνει πριν πόσο καιρό ένας κόκκος άμμου είχε εκτεθεί στο φως του ήλιου, αποκαλύπτοντας έτσι το χρονικό σημείο όπου έχει θαφτεί το τμήμα του ιζήματος. Τα αποτελέσματα υπόδειξαν  ότι το αντικείμενο πιθανότατα δημιουργήθηκε κατά τη Μέση Λίθινη Εποχή, περίπου πριν από 130.000 χρόνια.

Δεδομένης της ηλικίας του ακτινοειδούς αντικειμένου, είναι κάπως παράτολμο να μιλάμε για  γλυπτό. Το εύρημα τοποθετείται  πολύ πριν η τέχνη αυτού του είδους εμφανιστεί στη σκηνή και περίπου 90.000 χρόνια πριν από την εμφάνιση της αναπαραστατικής τέχνης των σπηλαίων, στην Ευρασία.

Το παλαιότερο αδιαφιλονίκητο δείγμα της απεικονιστικής τέχνης – δηλαδή, ένα έργο τέχνης που διατηρεί ισχυρές αναφορές στον πραγματικό κόσμο – είναι μια ζωγραφιά σπηλαίου 45.000 ετών που αναπαριστά έναν χοίρο, στο νησί Σουλαουέζι της Ινδονησίας. Πριν από την άνθιση της τέχνης των σπηλαίων περίπου 40.000 χρόνια πριν αλλά και παλαιότερα,  τα έργα τέχνης περιορίζονταν σε αφηρημένα σχήματα ή μοτίβα.

Ενώ οι ερευνητές παραμένουν επιφυλακτικοί σχετικά με τα συμπεράσματά τους, το επιχείρημα δεν είναι ασύμβατο με την ανάπτυξη της τέχνης στην Παλαιολιθική Εποχή. Η μελέτη υποστηρίζει ότι η ανίχνευση άμμου μπορεί να χρησίμευσε ως πιθανό “σκαλοπάτι” μεταξύ αφηρημένων εικόνων και απεικονίσεων πλασμάτων. Πράγματι, οι αρχαιολόγοι έχουν  δημιουργήσει μια παρόμοια θεωρία για το πώς τα έργα με στυλό στο χέρι θα μπορούσαν να είχαν χρησιμεύσει ως μια παρόμοια μετάβαση από αφηρημένα σχήματα σε αναπαραστατικές μορφές.

Η κατανόηση της τέχνης για την κατανόηση της ανθρωπότητας

Η εξέλιξη των έργων τέχνης είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της ιστορίας της ανθρωπότητας. Εξετάζοντας την ανάπτυξη της οπτικής κουλτούρας, μπορούμε να αποκτήσουμε μερικές σημαντικές γνώσεις σχετικά με το τι θεωρούσαν σημαντικό οι αρχαίοι πολιτισμοί και πώς ο κόσμος τους έγινε ολοένα και πιο περίπλοκος. Η θεωρία του γλυπτού από ζώο, ηλικίας 130.000 ετών μπορεί αρχικά να φαίνεται ελαφρώς αναχρονιστική, αλλά η ανθρώπινη ιστορία είναι κατάμεστη από παράξενες ακραίες αποδείξεις που ανατρέπουν τα τεκμήριά μας.

Η νέα μελέτη δημοσιεύεται στο περιοδικό Rock Art Rsearch.