Οικία Παλαμά: Αποκατάσταση με αναφορά στην παλλαϊκή κηδεία του ποιητή στην Kατοχή

 Φωτορεαλιστική απεικόνιση εξωτερικής όψη

Ένα ταπεινό σπίτι στην Πλάκα ήταν η τελευταία κατοικία του Κωστή Παλαμά, ο οποίος έζησε εκεί με την οικογένειά του ως το θάνατό του, το 1943, γεγονός που το καθιστά σημείο αναφορά για τον μεγάλο ποιητή.

Ήδη από το 1999 το υπουργείο Πολιτισμού έχει κηρύξει διατηρητέο αυτό το κτίσμα της οδού Περιάνδρου 5 και σήμερα το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων ενέκρινε και την μελέτη αποκατάστασής του όπως και τη μελέτη συντήρησης του εσωτερικού διακόσμου.

Η Οικία Παλαμά ανήκει στο υπουργείο Πολιτισμού ενώ η διαδικασία απαλλοτρίωσής του ξεκίνησε το 2020 για να ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2023. Και όπως αναφέρει σε δήλωσή της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «η αποκατάσταση του κτηρίου έχει ως στόχο την ανάδειξη του μνημείου και την ένταξη στη ζωή της πόλης ως χώρος μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και διάδοσης του έργου του μεγάλου Έλληνα ποιητή. Η οικία Παλαμά εντάσσεται στο πλαίσιο της στρατηγικής μας για την ανάδειξη ιδιόκτητων κτηρίων του, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον, με σκοπό να αποτελέσουν νέους πυρήνες πολιτισμού στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας».

Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς πέρασε στην οδό Περιάνδου τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σε μεγάλη ηλικία, αφού αναγκάστηκε να μετακομίσει εκεί μετά την έξωσή του από την κατοικία επί της οδού Ασκληπιού 3, η οποία έχει πλέον κατεδαφιστεί. Έζησε σε ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου με τη σύζυγό του Μαρία και την κόρη τους Ναυσικά, μαζί με άλλους ενοίκους κει εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή. Όπως είναι γνωστό το 2023 συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τον θάνατό του.

Η κατάσταση του κτηρίου

Το κτήριο είναι διώροφο και επίμηκες κτήριο με νεοκλασικίζοντα στοιχεία, κυρίως στον όροφο. Η εγχάρακτη λιθοδομή, καθώς και τα υπολείμματα των παραστάδων στον όροφο μαρτυρούν την επιβλητικότητα, που παρουσίαζε κάποτε, πλην όμως υπήρξε μία μακροχρόνια εγκατάλειψή του το κτήριο. Η όψη του έτσι, έχει υποστεί αλλοιώσεις, κυρίως στο τμήμα του ισογείου από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Κάποιες από αυτές είναι εμφανείς στις λιθοδομές καθώς και στην κύρια όψη.

Το κτήριο αποτέλεσε ένα διώροφο συγκρότημα κατοικιών, χωρίς υπόγειο με κοινόχρηστη είσοδο και αυλή που παραπέμπει στην τυπολογία της λαϊκής αθηναϊκής οικίας.

Η ιστορία του ξεκινά τα μέσα του 19ου αιώνα. Στις αρχές του 20ού όμως, στο αρχικό αυτό κτήριο έγιναν ριζικές αλλαγές και σε δύο διακριτά στάδια. Τη δεκαετία του ‘30 εξάλλου, έλαβαν χώρα νέες προσθήκες, εξωραϊσμοί και διαμερισματοποίηση του ορόφου, ενώ επεμβάσεις έγιναν και τη δεκαετία του ‘50.

Σε κάθε περίπτωση όμως «αποτελεί ισχυρό σημείο αναφοράς για την ιστορία της Αθήνας, αλλά και τη σύγχρονη ιστορία μας γενικότερα, καθώς στις 28 Φεβρουαρίου 1943 η εξόδιος ακολουθία του ποιητή Κωστή Παλαμά συνδέθηκε με την μεγαλύτερη αντιστασιακή διαδήλωση στην Αθήνα ενάντια στην γερμανική κατοχή, τονώνοντας το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων», όπως αναφέρει η υπουργός Πολιτισμού.

Ο στόχος της αποκατάστασης

Μία σειρά από μέτρα τα οποία στοχεύουν στην εξασφάλιση της υλικής υπόστασης του κτηρίου, στην εισαγωγή νέων χρήσεων και λειτουργιών με τρόπο αρμονικό προς τη μορφή του μνημείου και κατάλληλων, ώστε να αναδεικνύουν την σημασία του ως ένα εξέχον τοπόσημο για την ιστορία της πόλης και της Ελλάδας γενικότερα περιλαμβάνει η σχετική μελέτη.

Το κομβικό στοιχείο που αναδεικνύεται μέσω αυτής είναι το ιστορικό γεγονός ότι το σπίτι και ειδικά η αυλή αποτέλεσε την αφετηρία της νεκρικής πομπής της κηδείας του ποιητή που εξελίχθηκε σε παλλαϊκή πορεία εναντίον του κατακτητή μέσα στην κατοχή.

Στο πλαίσιο αυτό, η αρχιτεκτονική διαμόρφωση εστιάζει στη νοηματική διασύνδεση του εσωτερικού χώρου της αυλής με τον εξωτερικό χώρο και την οδό Περιάνδρου. Προβλέπεται έτσι, μία διαμόρφωση, που θα αποτελέσει τον μίτο που θα συνδέει υπαινικτικά με ελαφρές κατασκευές και τον κατάλληλο φωτισμό το μέσα με το έξω.

Άποψη Οικίας Παλαμά εξωτερικά. Υφιστάμενη κατάσταση.

Η μελέτη

Στην αυλή προτείνεται η προσθήκη μιας ημιυπαίθριας κατασκευής που διαμορφώνει ένα αισθητικά άρτιο πλαίσιο για μια μόνιμη φωτογραφική έκθεση σε σχέση με τον ποιητή και κυρίως με το γεγονός της κηδείας του. Η ημιυπαίθρια κατασκευή θα αποτελεί, επίσης, έναν μεταβατικό χώρο εισόδου, προς μια ισόγεια αίθουσα για παρουσιάσεις βιβλίων ή άλλες συναφείς δραστηριότητες με χωρητικότητα 50 ατόμων.

Ο κεντρικός ιστορικός πυρήνας του συγκροτήματος γίνεται αντικείμενο συστηματικής αποκατάστασης με συντήρηση των δομικών στοιχείων και όπου κρίνεται, λόγω της κατάστασης διατήρησης τους, απαραίτητο, με τμηματικές προσθήκες με νέα υλικά (στέγη, νέα κουφώματα). Οι νέες αυτές προσθήκες (ημιυπαίθριος χώρος, πυρήνας με wc) θα είναι εύκολα διακριτές από την υφιστάμενη κατασκευή.

Στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης θα καθαιρεθούν τμήματα ετοιμόρροπων ή βλαπτικών στοιχείων για την κατασκευή, τοίχοι ή τμήμα τοίχων για λειτουργικούς λόγους, κατασκευές που βλάπτουν την δημόσια υγεία. όπως το πρόχειρο στέγαστρο της αυλής με επικάλυψη από φύλλα αμιάντου, η ξύλινη στέγη.

Εξωτερική όψη της Οικίας Παλαμά πριν καλυφθεί.

Ο ζωγραφικός διάκοσμος

Όσον αφορά τα ίχνη ζωγραφικού διακόσμου που εντοπίστηκαν θα συντηρηθούν. Η μελέτη συντήρησης έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση, συντήρηση και αποκατάσταση του διακόσμου των όψεων και του ζωγραφικού διακόσμου που σώζεται στους εσωτερικούς χώρους του κτηρίου. Επιπρόσθετα, διερευνά την ύπαρξη ή μη ζωγραφικού διακόσμου στα ξύλινα στοιχεία της οικίας.

Στη μελέτη συντήρησης προσδιορίζεται η έκταση των αλλοιώσεων, οι προτεινόμενες επεμβάσεις συντήρησης-αποκατάστασης, οι μέθοδοι και τα υλικά που θα απαιτηθούν για τη στερέωση, προστασία και ανάδειξη των αναφερόμενων διατηρητέων στοιχείων, σύμφωνα με τους κανόνες δεοντολογίας και τη διεθνή πρακτική στην επιστήμη της συντήρησης.

Άποψη του εσωτερικού της Οικίας Παλαμά. Υφιστάμενη κατάσταση.

Η μελέτη αποκατάστασης – επανάχρησης του κτηρίου εκπονήθηκε με ευγενική χορηγία του Ιδρύματος «Σύλβιας Ιωάννου», ώστε το έργο να ενταχθεί για χρηματοδότηση στην προγραμματική περίοδο 2021-2027.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews, ΥΠΠΟ