Ήταν πριν από περίπου μια δεκαετία που η μπίζνα των ιδιωτικών στρατών άρχισε να ξεφεύγει από τον έλεγχο. Η «βιομηχανία» άρχισε τότε όχι μόνο να μεγαλώνει, αλλά και να αλλάζει μορφή. Η επιχείρηση ενοικίασης ιδιωτικών στρατιωτών είχε ήδη εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο εμπόριο αξίας 100 δισ. δολαρίων από το 2012 κιόλας, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη.
Η ανάπτυξη της βιομηχανίας των ιδιωτικών στρατών οφείλεται κυρίως σε δυτικές κυβερνήσεις, που επιθυμούσαν να περιορίσουν το πολιτικό κόστος των επίσημων στρατιών τους σε ξένα εδάφη. Η προσφορά προερχόταν επίσης, ως επί το πλείστον, από τη Δύση, με το 70% των επιχειρήσεων να είναι βρετανικές ή αμερικανικές.
Αλλά καθώς οι μεγάλες συγκρούσεις τελείωναν, οι ιδιωτικοί στρατοί άρχισαν να κυνηγάνε νέους τομείς δράσης. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας (America’s National Defence University) ένα αυξανόμενο κομμάτι της πελατειακής βάσης είναι οι βιομηχανίες που εξαπλώνονται σε ασταθή μέρη του κόσμου.
Όσο «άνοιγε» η αγορά, μη δυτικές εταιρείες θέλησαν κι αυτές κομμάτι της πίττας, όπως η ρωσική Wagner. Αν και φημολογούταν έντονα τα προηγούμενα χρόνια η σχέση της με το Κρεμλίνο, ουδέποτε είχε επισημοποιηθεί από τις δυο πλευρές. Επιβεβαιώθηκε, όμως, πρόσφατα με τον πλέον επίσημο τρόπο, μετά το αποτυχημένο «αντάρτικο» του ηγέτη της παραστρατιωτικής ομάδας Γεβγκένι Πριγκόζιν κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Οι ιδιωτικοί στρατοί, αυτή η πρακτικά αποκρατικοποίηση της στρατιωτικής βίας, μετρούν κολοσσιαία κέρδη, ολοένα αυξανόμενα, αλλά και τεράστια ζητήματα ελέγχου και λογοδοσίας. Ερωτήματα όπως «είναι υπόλογοι στην Δικαιοσύνη;» και «κάτω από ποιο θεσμικό πλαίσιο δραστηριοποιούνται» παραμένουν αναπάντητα από τη διεθνή κοινότητα.
Οι μισθοφόροι είναι φθηνοί και προσφέρουν τεράστια ευελιξία. Πάνε εκεί που δεν φτάνουν οι κανονικοί στρατοί, μπορούν να κάνουν κάθε «βρώμικη» δουλειά κι όταν πεθαίνουν δεν υπάρχει πολιτικό ή άλλο κόστος. Δίνουν τη βολική δυνατότητα σε κυβερνήσεις να συμμετέχουν σε συγκρούσεις όπου επίσημα μπορούν να ισχυρίζονται ότι δεν εμπλέκονται. Κι επιτρέπουν στα κράτη να ενισχύουν τη στρατιωτική τους παρουσία σε κηρυγμένους ή ακήρυχτους πολέμους χωρίς να χρειάζεται να ανακοινώνουν θύματα, διευκολύνοντας έτσι τη διατήρηση της δημόσιας υποστήριξης.
Ομάδα Wagner: Το μακρύ χέρι του Κρεμλίνου
Η ομάδα Wagner εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2014 κατά τη διάρκεια της εισβολής και προσάρτησης της Κριμαίας από τη Ρωσία. Η οντότητα αυτή δεν ήταν εγγεγραμμένη ως νομικό πρόσωπο πουθενά στον κόσμο. Για τον νόμο η ομάδα Wagner ήταν «αόρατη» διεθνώς.
Σύμφωνα με τη ρωσική νομοθεσία οι μισθοφόροι είναι παράνομοι. Το Κρεμλίνο ουδέποτε επιβεβαίωνε ότι η Wagner ήταν υπό τον έλεγχό του. Μέχρι τουλάχιστον πριν από λίγες εβδομάδες…
Εκτός από την Ουκρανία, η Wagner έχει αποδεδειγμένα εμπλακεί στη Συρία, στη Λιβύη, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, στο Σουδάν, στο Μάλι και στη Μοζαμβίκη. Η χρήση της ως ιδιωτικός στρατός εργολάβων, που αναλάμβανε «δουλειές» για λογαριασμό της κυβέρνησης, έγινε κρίσιμο κομμάτι της εξωτερικής πολιτικής του Κρεμλίνου για την επέκταση της ρωσικής ισχύος στο εξωτερικό.
Δύο ήταν τα αφεντικά της ομάδας Wagner. Ο Ντμίτρι Ούτκιν, ένας απόστρατος Ρώσος αξιωματικός του στρατού, που θεωρείται ο ιδρυτής της κι αυτός που της έδωσε το όνομά της. Τον Δεκέμβριο του 2016, ο αντισυνταγματάρχης Ούτκιν φωτογραφήθηκε σε δεξίωση στο Κρεμλίνο με τον Πούτιν.
Γεννημένος στην Ουκρανία το 1970, ο Ούτκιν ήταν διοικητής ταξιαρχίας ειδικών δυνάμεων της διεύθυνσης στρατιωτικών πληροφοριών της Ρωσίας. Αποσύρθηκε το 2013 για να εργαστεί σε ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία με το όνομα Moran Security Group. Το 2014 ίδρυσε τη Wagner κι έγινε έτσι βασικός, αν και ανεπίσημος, υπάλληλος του Κρεμλίνου.
Το άλλο «αφεντικό» της Wagner είναι ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ένας επιχειρηματίας της Αγίας Πετρούπολης που ονομάστηκε «σεφ του Πούτιν» από τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης λόγω των εκτεταμένων επιχειρήσεων εστιατορίων και τροφοδοσίας του.
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ήδη έχει επιβάλει τα τελευταία χρόνια τραπεζικές και ταξιδιωτικές κυρώσεις στον Πριγκόζιν για τη συμμετοχή του στην Evro Polis με έδρα τη Μόσχα, μια εταιρεία πετρελαίου και γενικής εμπορίας. Η Evro Polis κέρδισε ενεργειακές παραχωρήσεις στη Συρία σε αντάλλαγμα για στρατιωτική υποστήριξη.
Με τα χρόνια ο Πιριγκόζιν έχτισε μια ολόκληρη πολυεθνική εμπορική επιχείρηση για τη χρηματοδότηση των στρατιωτικών του επιχειρήσεων και χρησιμοποιούσε παγκόσμιο δίκτυο εταιρικών δικηγόρων ώστε να αποκρούει τις δυτικές Αρχές.
Μετά την πρόσφατη ματαιωμένη πορεία του προς τη Μόσχα, ο «εξόριστος» στην Λευκορωσία, Πριγκόζιν αναμένεται ότι θα «στριμωχτεί» σοβαρά από το Κρεμλίνο που θα φροντίσει να περιορίσει την «μηχανή» παραγωγής χρήματος για τον ηγέτη της Wagner.
Αν και οι περισσότεροι μισθοφόροι διστάζουν να μιλήσουν στον Τύπο, τον Ιανουάριο του 2018 το Newsweek έκανε μια τηλεφωνική συνέντευξη με «στρατιώτη» της Wagner.
Ο άντρας έδωσε μόνο το μικρό όνομά του (Σεργκέι). Είπε ότι ήταν ένας 30χρονος οδηγός από το Ντόνετσκ της Ουκρανίας και μυστικός μισθοφόρος της Wagner. Δήλωσε ότι προσλήφθηκε για «υπηρεσία» στη Συρία το 2015, ενώ ήδη πολεμούσε ως εθελοντής στις φιλορωσικές δυνάμεις του Ντόνετσκ.
«Το βασικό μου κίνητρο ήταν τα χρήματα, όχι ο πατριωτισμός», δήλωσε ο Σεργκέι στην συνέντευξη:
«Οι περισσότεροι πηγαίνουν για να κερδίσουν χρήματα. Μας προσέφεραν 150.000 ρούβλια το μήνα (2.600 δολάρια σύμφωνα με την ισοτιμία με των νομισμάτων το 2018), ενώ στην πόλη μου, το Ντόνετσκ, νιώθαμε τυχεροί αν βγάζαμε 15.000 ρούβλια».
Ο Σεργκέι αποκάλυψε ότι μαζί με άλλους νεοσύλλεκτους πέταξαν στη Λατάκεια της Συρίας με ναυλωμένο αεροπλάνο, υποδυόμενοι τους πολιτικούς μηχανικούς. Ισχυρίστηκε ότι γρήγορα βρέθηκε σε σκληρές μάχες, η εκπαίδευση που του δόθηκε ήταν «αρκετά βασική» και η πειθαρχία πολύ αυστηρή: «Αν πιανόταν κάποιος να πίνει θα επιβαλλόταν πρόστιμο σε όλη τη μονάδα».
«88 δολάρια για κάθε νεκρό μέλος του ISIS»
Η εταιρεία πλήρωνε 5.000 ρούβλια (88 δολάρια) το κεφάλι, σε όποιον μισθοφόρο σκότωνε οποιοδήποτε μέλος της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος (ISIS), σύμφωνα με τον Σεργκέι.
Για την περίπτωση σοβαρού τραυματισμού του μισθοφόρου, η συμφωνηθείσα αποζημίωση με την Wagner ήταν 900.000 ρούβλια (16.000 δολάρια), ενώ για τους συγγενείς όσων θα έχαναν την ζωή τους στο πεδίο της μάχης η εταιρεία υπόσχονταν 3 εκατομμύρια ρούβλια (53.000 δολάρια). Από όσο γνώριζε ο Σεργκέι, κανένας από τους μισθοφόρους δεν εξαπατήθηκε με τον μισθό.
Μεταξύ 2015-2017 η Ομάδα Wagner ανέπτυξε περίπου 3.000 «στρατιώτες της στη Συρία, σύμφωνα με την Conflict Intelligence Team, μια ερευνητική Ομάδα Πληροφοριών από την Ρωσία. .
Από τότε, ο αριθμός των μισθοφόρων της έχει αυξηθεί σημαντικά, σχεδόν εννιαπλασιάστηκε. Όταν ανακοίνωσε την «πορεία» στη Μόσχα, ο Πριγκόζιν είπε ότι διοικούσε «25.000 στρατιώτες».
«Πόλεμος» μεταξύ ρωσικών υπουργείων για τον έλεγχο
Τον Ιανουάριο του 2023 οι ΗΠΑ δήλωσαν ότι θα χαρακτηρίσουν την Wagner «διεθνή εγκληματική οργάνωση».
Η σχέση της Wagner με την ρωσική κυβέρνηση δεν ήταν πάντα δεδομένη, όπως συνέβη μετά την «επίθεση» Πριγκόζιν κατά της Μόσχας. Ο Φραντς Κλίντσεβιτς, αναπληρωτής επικεφαλής της Επιτροπής Άμυνας και Ασφάλειας της Άνω Βουλής του Ρωσικού Κοινοβουλίου, είχε δηλώσει προ πενταετίας ότι αναζητούνταν τρόποι να γίνει η Wagner μέρος των επίσημων ρωσικών σχεδίων, αλλά χωρίς επιτυχία. Η εισβολή στην Ουκρανία το 2022 φαίνεται ότι έλυσε τα χέρια των νομοθετών για να εντάξουν στον ρωσικό στρατό την Wagner. Αυτός, άλλωστε, φέρεται να είναι και ο λόγος της αντίδρασης του Πριγκόζιν.
Ο Κλίντσεβιτς δεν έκρυβε τον προβληματισμό του το 2018: «Πρέπει να αξιοποιήσουμε το παράδειγμα των ΗΠΑ και να ενσωματώσουμε ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες στον σχεδιασμό μας. Αλλά δεν καταφέρνουμε να ψηφίσουμε τους απαραίτητους νόμους λόγω μιας σύγκρουσης μεταξύ του Υπουργείου Άμυνας και της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας για το ποιος θα ελέγχει τέτοιες στρατιωτικές ομάδες. Διαθέτουν βαριά όπλα, οπότε υπάρχει θέμα ασφάλειας με τον κανονισμό τους».
«Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν στρατιωτικούς εργολάβους όλη την ώρα. Γιατί να μην το κάνουμε κι εμείς;» είχε αναρωτηθεί την ίδια εποχή ο Σεργκέι Ζελέζνιακ, αναπληρωτής επικεφαλής της επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Κρατικής Δούμας.
Blackwater: Γιατί αλλάζει ονόματα
Ο αμερικανικός ιδιωτικός στρατιωτικός γίγαντας είναι η Academi, πρώην Blackwater και Xe Services. H εταιρεία αποφάσισε να αλλάξει όνομα μετά την δίκη της, ως Blackwater, για τον θάνατο 17 αμάχων στο Ιράκ το 2007. Το 2009-11 μετονομάστηκε σε Xe Services. Στη συνέχεια σε Academi. Το 2014 συγχωνεύτηκε με μια άλλη ιδιωτική παραστρατιωτική εταιρεία, την Triple Canopy. Πλέον οι εταιρείες ανήκουν στην Constellis Holdings.
Μέχρι το 2012 πάνω από το 90% των δραστηριοτήτων της Academi προερχόταν από κυβερνήσεις, αλλά με τη «άνοιγμα» της αγοράς άρχισε να βρίσκει πελατολόγιο και από μεγάλες βιομηχανίες-επιχειρήσεις.
Για να καλύψει την μεταβαλλόμενη ζήτηση, μάλιστα, εκείνη τη χρονιά θα άνοιγε κι έναν νέο χώρο εκπαίδευσης «αρκετών χιλιάδων στρεμμάτων», στην ανατολική Αφρική, όπως είχε αποκαλύψει τότε ο Economist.
Ο ιδρυτής της Blackwater, του πιο διαβόητου ιδιωτικού στρατού στον κόσμο είναι ο Έρικ Πρινς. Γόνος πανίσχυρης οικογένειας από το Μίσιγκαν που δραστηριοποιείται σε εταιρείες ανταλλακτικών αυτοκινήτων, ο Πρινς ήταν αρχικά αξιωματικός του Ναυτικού των ΗΠΑ, πριν ιδρύσει την Blackwater την επομένη των Χριστουγέννων 1996 και ουσιαστικά από τις αρχές του 1997. Ο ιδιωτικός στρατός ξεκίνησε σε ένα εκπαιδευτικό κέντρο για στρατιωτικούς στη Βόρεια Καρολίνα, που άνοιξε το 1998.
Κρατικές συμβάσεις για την προστασία διπλωματών
Ήταν η 11η Σεπτεμβρίου και τα επόμενα χρόνια που μετέτρεψαν την Blackwater σε χρυσωρυχείο, μέσω κρατικών συμβάσεων για την προστασία των διπλωματών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, καθώς και άλλες στρατιωτικές συμφωνίες.
Το 2001 η σύμβαση με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ ήταν 737.000 δολάρια. Ως το 2006 οι κρατικές συμβάσεις της Blackwater εκτινάχτηκαν σε 593,6 εκατομμύρια δολάρια.
Η Blackwater είχε επίσης συνεργασία με την CIA παρέχοντάς της υλικοτεχνική υποστήριξη και μεταφορά, ακόμη και βοήθεια με επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Πακιστάν. Πρώην κορυφαία στελέχη της CIA, όπως ο Κόφερ Μπλάκ και ο Ρόμπερτ Ρίτσερ διηύθυναν τον εσωτερικό βραχίονα πληροφοριών της Blackwater, όπως αποκάλυψε ο βρετανικός Guardian τον Νοέμβριο 2013.
Η «σφαγή της Βαγδάτης» και οι φυλακίσεις
Μεταξύ 2005 – 2007, το προσωπικό ασφαλείας της Blackwater ενεπλάκη σε 195 περιστατικά πυροβολισμών στο Ιράκ. Σε 163 από αυτές τις περιπτώσεις, το προσωπικό της Blackwater πυροβόλησε πρώτο.
Στις 17 Σεπτεμβρίου 2007 ομάδα μισθοφόρων της Blackwater σκότωσε απρόκλητα 17 άμαχους πολίτες και τραυμάτισε άλλους 20 σε μια πολυσύχναστη πλατεία στη Βαγδάτη.
Για την συγκεκριμένη σφαγή κάποιοι από τους μισθοφόρους καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις στην Αμερική. Η σφαγή της Βαγδάτης στην πλατεία Νισούρ πυροδότησε διεθνή κατακραυγή για τη χρήση μισθοφόρων στον πόλεμο. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ξεκίνησε η διαδικασία ακροάσεων στο Κογκρέσο. Μέσα σ’ όσα κατατέθηκαν ήταν και η παραδοχή ότι η Blackwater χρέωνε 1.222 δολ. στην αμερικανική κυβέρνηση ανά ημέρα και ανά φρουρό.
Το 2020 ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε χάρη σε τέσσερις φρουρούς ασφαλείας της ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας Blackwater που εξέτιαν ποινές φυλάκισης για τη δολοφονία 14 αμάχων, συμπεριλαμβανομένων δύο παιδιών στη Βαγδάτη το 2007. Στο μεταξύ η εταιρεία, και μέσα σ’ ένα θολό νομικό πλαίσιο, είχε συμφωνήσει να καταβάλει και πρόστιμα 7,5 εκατ. δολαρίων στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, όμως χωρίς να παραδεχτεί την ενοχή της αφού διατεινόταν ότι ενεργούσε κατ’ εντολή της.
Στον απόηχο αυτών των δολοφονιών, η Blackwater έχασε ένα συμβόλαιο 1 δισ. δολαρίων για τη φύλαξη διπλωματών και αξιωματούχων των ΗΠΑ στο Ιράκ. Αλλά η εταιρεία μετονομάστηκε και το χρήμα συνέχισε να ρέει.
Η κυβέρνηση Ομπάμα παραχώρησε σημαντικές συμβάσεις στην Blackwater για την παροχή ασφάλειας σε ζώνες συγκρούσεων. Ο Έρικ Πρινς επεκτάθηκε κι άρχισε να εμπορεύεται πετρέλαιο και ορυκτά στην Αφρική. Συγκέντρωσε ιδιωτικό στρατό για τον διάδοχο του Άμπου Ντάμπι, ενώ δημιούργησε μια δύναμη στη Σομαλία για την καταπολέμηση των πειρατών στον Κόλπο του Άντεν.
Στο Αφγανιστάν πήρε εργολαβία πολλές από τις λειτουργίες του στρατού των ΗΠΑ. Αρχίζοντας από το 2006, έριχνε από τον αέρα όπλα κι εφόδια για τον αμερικανικό στρατό στο Αφγανιστάν.
Το 2021 το περιοδικό «TIME» αποκάλυψε ότι είχε ένα σχέδιο 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή όπλων και τη δημιουργία ενός ιδιωτικού στρατού στην Ουκρανία. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, ήθελε ένα μεγάλο κομμάτι του στρατιωτικού -βιομηχανικού συγκροτήματος της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων εργοστασίων που κατασκευάζουν κινητήρες για μαχητικά αεροσκάφη και ελικόπτερα με σκοπό τη δημιουργία μιας «κάθετα ολοκληρωμένης κοινοπραξίας αεροπορικής άμυνας» που θα επέφερε έσοδα και επενδύσεις 10 δισ. δολαρίων.
Επί κυβέρνησης Τραμπ η αδερφή του Έρικ Πρινς, Μπέτσυ Ντε Βος διορίστηκε Γραμματέας Παιδείας.
Ο ΟΗΕ, ο Ερυθρός Σταυρός και οι ταχύτατα αυξανόμενες εταιρείες
Απ’ όσα είναι γνωστά μέχρι σήμερα, οι μεγαλύτεροι γνωστοί εργολάβοι, εκτός των προαναφερθέντων, που παρέχουν αναβαθμισμένες στρατιωτικού τύπου υπηρεσίες προστασίας συμφερόντων – ασφαλείας – εκπαίδευσης – αντιμετώπισης κρίσεων προς κυβερνήσεις ή και μεγάλες επιχειρήσεις (εγκαταστάσεων πετρελαίου κ.α.), είναι:
- Γαλλία: GEOS, έτος ίδρυσης 1997
- Γερμανία: Asgaard, έτος ίδρυσης 2007
- Ρωσία: ENOT Corp, έτος ίδρυσης 2011
- Ρωσία: Patriot, έτος ίδρυσης 2018
- Τουρκία: SADAT, έτος ίδρυσης 2012
- Βρετανία: Aegis Defence Services, έτος ίδρυσης 2002
- Ντουμπάι: Erinys, έτος ίδρυσης 2001
- ΗΠΑ: Unity Resources Group, έτος ίδρυσης 2000
- Βρετανία: G4S, έτος ίδρυσης 2004
Οι κυβερνήσεις δεν δείχνουν προς το παρόν διατεθειμένες να ανοίξουν την κουβέντα για την αντιμετώπιση της δράσης των ταχύτατα αυξανόμενων εταιρειών παροχής υπηρεσιών ιδιωτικών στρατών.
Μόνο πρόσφατα άρχισε να παρατηρείται μια κινητοποίηση επειδή οι ουκρανικές Αρχές και οι ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους για αναζήτηση δικαιοσύνης, προσπαθούν να συνδέσουν την κοινή δράση Ρωσίας – Wagner για τη δίκη, ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου, με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου.
Η Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC), ωστόσο, είχε χτυπήσει το καμπανάκι πολλά χρόνια νωρίτερα για τους ιδιωτικούς στρατούς. Ήδη από το 2008 συνέτασσε εκθέσεις για τη δράση των μισθοφόρων. Φιλοξενούσε αναφορές για περιστατικά στην Βαγδάτη από την Blackwater:
«Ιρακινοί αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι φρουροί μπήκαν στον κυκλικό κόμβο σταματώντας την κυκλοφορία. Στη συνέχεια πυροβόλησαν ένα λευκό σεντάν που δεν κατάφερε να επιβραδύνει. Σύμφωνα με αυτές τις μαρτυρίες, το αυτοκίνητο τυλίχτηκε στις φλόγες σκοτώνοντας τους επιβαίνοντες. Ένας αυτόπτης μάρτυρας είπε ότι στελέχη της Blackwater εκτόξευσαν ρουκέτα ή χειροβομβίδα στο αυτοκίνητο».
Η ICRC τόνιζε και σε επόμενες εκθέσεις της την αναγκαιότητα για έναν Κώδικα Δεοντολογίας για Ιδιωτικούς Παρόχους Υπηρεσιών Ασφαλείας. Οι φωνές της δεν έχουν εισακουστεί έως τώρα, όπως και του ΟΗΕ στην δική του έκθεση για τους ιδιωτικούς στρατούς το 2018, με επικέντρωση στην καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο ΠΑΡΛΑΠΙΠΑΣ δεν παίρνει θέση με πολιτική άποψη σε άρθρα που αναδημοσιεύονται από διαφορά ιστολόγια. Δημοσιεύονται όλα για την δίκη σας ενημέρωση.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.