Η κυβέρνηση εκτροχιάζει την εις βάθος διερεύνηση - NEOΣ ΑΝΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ;

 Άρης Χατζηγεωργίου

Η σπουδή του Μαξίμου για ένα... γρήγορο πόρισμα προεκλογικής κατανάλωσης από την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων που το ίδιο όρισε επισκιάζει την έρευνα

Δικαιοσύνης, δημόσιων φορέων και ανεξάρτητων αρχών για τα βαθύτερα αίτια της τραγωδίας και την απόδοση ποινικών, πολιτικών και πάσης φύσεως ευθυνών.

Μετά την Υβρι, στις αρχαίες τραγωδίες έρχεται πάντα η Νέμεσις. Στην τραγωδία που γράφτηκε στα Τέμπη με το αίμα 57 αθώων ο λαός απαιτεί λογοδοσία και απόδοση ευθυνών, με πρωτοφανείς σε συμμετοχή, ένταση και παλμό κινητοποιήσεις. Τι θα ήταν δικαίωση για τον αγώνα που δίνουν οι πολίτες μετά τα Τέμπη; Και πώς ένα δυστύχημα που έγινε έντεκα χρόνια πριν στην Αργεντινή μπορεί να δώσει χρήσιμες γνώσεις και εμπειρίες στα θύματα της 28ης Φεβρουαρίου;

Αναζητήσαμε απαντήσεις φωτίζοντας κάθε πτυχή κάθε μιας από τις πολλές παράλληλες έρευνες που γίνονται για τη σιδηροδρομική τραγωδία, αλλά και την αντίστοιχη που έγινε στο Μπουένος Αϊρες και οδήγησε σε καταδίκη ακόμα και υπουργούς και στελέχη εταιρειών.

Ενα έγκλημα δεν απαιτεί μόνο τιμωρία των ενόχων αλλά και εντοπισμό των βαθύτερων αιτίων που το προκάλεσαν, ώστε να μην επαναληφθεί. Στην περίπτωση του δυστυχήματος των Τεμπών όμως, όλα δείχνουν ότι αυτή η διαδικασία της βαθιάς διερεύνησης εκτροχιάζεται καθημερινά καθώς η κυβέρνηση εμφανίζει ενδιαφέρον μόνο για ένα «γρήγορο πόρισμα» που θα διευκολύνει την προεκλογική της πορεία.

Αυτός ο σκόπιμος... εκτροχιασμός, πάντως, δεν ήταν καθόλου δύσκολη δουλειά για τη συγκεκριμένη κυβέρνηση. Οπως έχει επανειλημμένως επισημάνει η «Εφ.Συν.», ο ελληνικός σιδηρόδρομος λειτουργούσε επί σειρά ετών χωρίς να λειτουργεί παράλληλα η αρμόδια Επιτροπή Διερεύνησης Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων. Με άλλα λόγια, έλειπε ο μηχανισμός που θα μπορούσε να διερευνά το πλήθος των ελαφρών περιστατικών που συνέβαιναν τα τελευταία χρόνια (εκτροχιασμοί, συγκρούσεις χωρίς θύματα κ.λπ.) και να «τραβά το αυτί» των υπευθύνων.

Εάν συνέβαινε αυτό, θα μπορούσε να αποφευχθεί ακόμη και η τραγωδία των Τεμπών, στον βαθμό που αποτυπώνει μια γενικευμένη χαλαρότητα στην τήρηση των διαδικασιών και των κανονισμών. Φαίνεται όμως ότι η κυβέρνηση δεν ήθελε να πολυενοχλεί τους Ιταλούς «επενδυτές» της Hellenic Train.

Πέρασαν λοιπόν χρόνια στη διάρκεια των οποίων ο μόνος δημόσιος φορέας που ασχολιόταν, όσο προλάβαινε, με τα θέματα ασφαλείας ήταν η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ). Με ελάχιστο εξειδικευμένο προσωπικό, κατάφερε να επιβάλει πρόστιμα για παραβίαση των δικαιωμάτων επιβατών, ενώ ακόμη εκκρεμεί η έκδοση της απόφασης για τη σύγκρουση τρένων στον χιονιά του Ιανουαρίου 2022 στη Λιβαδειά, που προκάλεσε τον τραυματισμό 12 ατόμων.

Η πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή αποκάλυψε ότι αγνοήθηκαν από την κυβέρνηση ακόμα και οι υποδείξεις που έκαναν τα υπολείμματα άλλων δημόσιων ελεγκτικών μηχανισμών, όπως η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, σχετικά με την καθυστέρηση υλοποίησης της σύμβασης 717/2014 για τα συστήματα τηλεδιοίκησης-σηματοδότησης.

Οσο για τη ΡΑΣ, οι κακές προθέσεις της κυβέρνησης επιβεβαιώθηκαν θορυβωδώς μετά το δυστύχημα στα Τέμπη. Η Νέα Δημοκρατία βγήκε με ανακοίνωσή της και κατηγόρησε την Αρχή ως προσκείμενη στον ΣΥΡΙΖΑ επειδή εξέδωσε μια απόφαση που όριζε ότι ο ΟΣΕ δεν μπορεί να χρησιμοποιεί τους σταθμάρχες «με μπλοκάκι» αφού δεν είχαν εκπαιδευτεί επαρκώς. Είχε προηγηθεί πλήθος δημοσιευμάτων που κατηγορούσαν τη ΡΑΣ για αδράνεια και «διακοσμητικό χαρακτήρα».

Ακολούθησε προσωπική στοχοποίηση της προέδρου της ΡΑΣ, Ιωάννας Τσιαπαρίκου, ως προσώπου που είχε οριστεί από τον ΣΥΡΙΖΑ χωρίς να γνωρίζει το αντικείμενο και παρά το γεγονός ότι ο παραιτηθείς υπουργός Κ. Καραμανλής είχε μιλήσει τον περασμένο Ιανουάριο για «άψογη συνεργασία» με εκείνην. Η κ. Τσιαπαρίκου βγήκε δύο φορές με αναρτήσεις της στα κοινωνικά δίκτυα και μίλησε για «διασυρμό, ψέματα και δολοφονίες χαρακτήρα», υποσχόμενη «να επικρατήσει το Δίκαιο και η Αλήθεια».

Μετά την παραίτηση του Κ. Καραμανλή και την ανάληψη της επιτελικής ευθύνης του υπουργείου από τον υπουργό Επικρατείας Γιώργο Γεραπετρίτη, η κυβέρνηση όρισε Ειδική Επιτροπή Διερεύνησης κατά παράβαση του νόμου 5014 που η ίδια είχε ψηφίσει τον Ιανουάριο του 2023. Ο κ. Γεραπετρίτης μίλησε ευθέως για πόρισμα που αναμένεται σύντομα και παρέκαμψε την παράβαση του νόμου 5014 με τη δικαιολογία ότι στη Βουλή τον καταψήφισε ο ΣΥΡΙΖΑ! Κάπου εκεί χάθηκε και ο έλεγχος της όλης κατάστασης καθώς:

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέπληξε την κυβέρνηση για την έλλειψη διερεύνησης από έναν πραγματικά ανεξάρτητο φορέα. Ο κ. Γεραπετρίτης αναγκάστηκε αρχικά να μιλήσει για μακροπρόθεσμη εφαρμογή του νόμου 5014 και τελικά να δεσμευτεί στις Βρυξέλλες για αμεσότερες διαδικασίες.

Η κυβέρνηση ξεκίνησε προσπάθειες πολιτικής διαπραγμάτευσης επί ενός θέματος με περίπλοκες διοικητικές-τεχνικές πτυχές. Μέσα σε αυτές τις προσπάθειες εντάσσονται και οι αναφορές του πρωθυπουργού Κυρ. Μητσοτάκη για επαναδιαπραγμάτευση με την Ιταλίδα ομόλογό του της συμφωνίας με τους ιδιοκτήτες της Hellenic Train.

Με χθεσινό της δημοσίευμα η «Εφ.Συν.» αποκάλυψε, χωρίς έως τώρα να λάβει απάντηση, τα ασυμβίβαστα δύο κρίσιμων προσώπων σχετικά με τη διερεύνηση του δυστυχήματος: του Π. Τερεζάκη που τοποθετήθηκε διευθύνων σύμβουλος στον ΟΣΕ και του μέλους της Ειδικής Επιτροπής Χρ. Πυργίδη. O πρώτος εμφανίζεται ακόμη ως εξωτερικός σύμβουλος του ΟΣΕ μέσω ιδιωτικής εταιρείας σε θέματα τηλεδιοίκησης-σηματοδότησης, άρα και οιονεί ελεγχόμενος για το δυστύχημα. Ο δεύτερος καλείται να ελέγξει τον ΟΣΕ ενώ μέχρι πρότινος αμειβόταν από τον Οργανισμό για παροχή συμβουλών.

Αυτήν την περίοδο εκπονούνται ήδη ή δρομολογούνται πορίσματα για το δυστύχημα των Τεμπών από πλήθος φορέων. Αναφέρουμε ενδεικτικά:

■ Την αμφιβόλου νομιμοποίησης Ειδική Επιτροπή Διερεύνησης που υποστήριξε ο Γ. Γεραπετρίτης

■ Τους εμπειρογνώμονες των εισαγγελικών αρχών

■ Τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος που βάσει εγκυκλίων οφείλει να εκπονήσει «εσωτερικό» πόρισμα

■ Τη λειτουργό του δικτύου, Hellenic Train

■ Τη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων που οφείλει να εντοπίσει παραβάσεις στις προβλεπόμενες διαδικασίες ασφαλείας

■ Τον φορέα του νόμου 5014 που αποκαλείται ΕΟΔΑΣΑΑΜ (Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών).

■ Ανεξάρτητο φορέα με κυρίαρχη την ευρωπαϊκή παρουσία μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων.

Η ύπαρξη πολλών φορέων διερεύνησης δεν θεωρείται εκ προοιμίου αρνητικό δεδομένο για τον εντοπισμό των βαθύτερων αιτίων ενός τόσο σοβαρού δυστυχήματος. Το πρόβλημα, όμως, εντοπίζεται στη σπουδή της κυβέρνησης να έχει ένα «γρήγορο πόρισμα» από την Ειδική Επιτροπή που εκείνη όρισε (με υπογραφή γενικού γραμματέα υπουργείου) ώστε αυτό να της χρησιμεύσει στην προεκλογική περίοδο, παράλληλα με τις κλήσεις για κατάθεση που θα δημοσιοποιούνται καθημερινά προς διάφορα πρόσωπα που θα θεωρούνται έχοντα αρμοδιότητα στο πλαίσιο του αφηγήματος των «διαχρονικών ευθυνών».

Ολα τα παραπάνω θα βρίσκονται σε εξέλιξη την ώρα που θα γίνεται η προσπάθεια επανεκκίνησης του σιδηροδρόμου μέσα σε ένα κλίμα κακής ψυχολογίας και χωρίς να έχουν διασφαλιστεί καλύτερες προϋποθέσεις για την απρόσκοπτη εκτέλεση δρομολογίων. Τα δρομολόγια που εκτελούνται είναι ελάχιστα, τα τρένα κινούνται με μεγάλες βραδυπορίες και ουδείς έως τώρα παρέχει τις γραπτές διαβεβαιώσεις που ζητούν οι μηχανοδηγοί για ασφαλή διέλευση από σήραγγες και γέφυρες.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να ανατάξει τη χρόνια εγκατάλειψη του σιδηρόδρομου με διάφορα επικοινωνιακά τερτίπια. Μιλά και επιμένει για «τοπική τηλεδιοίκηση» στη Λάρισα ενώ είναι γνωστό ότι ο όρος «τηλεδιοίκηση» δεν μπορεί να ισχύσει εάν το σύστημα που τη συνιστά παρακολουθείται μόνον τοπικά. Πρέπει, δηλαδή, να δίνει εικόνα σε ένα Κέντρο Ελέγχου όπου έμπειρα στελέχη να βλέπουν το λάθος του τοπικού σταθμάρχη και να το προλαμβάνουν. Μιλά ακόμη και για «βοηθούς σταθμάρχες», όρος που δεν υπάρχει σε κανέναν Κανονισμό Κυκλοφορίας.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός έφτασε στο σημείο να πει στη συνέντευξη με τον Στ. Θεοδωράκη ότι το σύγχρονο σύστημα επικοινωνίας GSM-R λειτουργεί, ενώ η ΡΑΣ δεν έχει πιστοποιήσει τις συσκευές που απαιτούνται. Ταυτόχρονα, εντείνονται οι πληροφορίες που θέλουν την κυβέρνηση να σχεδιάζει (όπως έγραψε η «Εφ.Συν.» και στις 8/3/2023, «Τελειώνουν την Αρχή») διάλυση της ΡΑΣ ώστε να μείνει μόνον ένα κομμάτι της που θα ρυθμίζει την αγορά των σιδηροδρόμων, με τα θέματα ασφαλείας να μετακινούνται στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.

Τέμπη

Η τραγωδία, οι ευθύνες και ο καταλογισμός

Πέρα από τους ειδικούς εφέτες ανακριτές και τον οικονομικό εισαγγελέα, την τραγωδία αυτή ανατέμνουν εμπειρογνώμονες των Εισαγγελικών Αρχών, ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος, η Hellenic Train, η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων, ο ψηφισμένος αλλά ανύπαρκτος Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών, ανεξάρτητος φορέας με κυρίαρχη την ευρωπαϊκή παρουσία μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων.

Την ίδια ώρα, ακόμα και μετά το δυστύχημα, η κυβέρνηση εξακολουθεί να προσβάλλει νεκρούς, τραυματίες, επιζώντες, τις οικογένειές τους αλλά και κάθε πολίτη που παρακολουθεί την επιχείρηση διάσωσης του προφίλ του πρωθυπουργού και διαχείρισης των διαρροών των ψηφοφόρων, ενώ σε έναν μήνα(!) αναμένεται το πόρισμα για τα αίτια του δυστυχήματος από την αμφιλεγόμενη Επιτροπή που συνέστησε ο Γ. Γεραπετρίτης.

Πότε θα αποδοθεί δικαιοσύνη για τα θύματα αλλά και για την κοινωνία που έχει πληγωθεί στο σύνολό της; Πότε θα ολοκληρωθούν οι πολλαπλές έρευνες που έχουν κινήσει η Δικαιοσύνη και Ανεξάρτητες Αρχές; Τι επιδιώκει η κυβέρνηση που –μετά τη σπουδή του πρωθυπουργού να δείξει ως ένοχο της τραγωδίας τον εξής έναν σταθμάρχη– δημιούργησε μια ad hoc –αμφίβολης νομιμοποίησης και με υπό αίρεση μέλη– Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων; Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέπληξε την κυβέρνηση αναφορικά με τη διερεύνηση του δυστυχήματος;

Το μείζον ερώτημα που θέτουν τα θύματα, οι οικογένειες των νεκρών αλλά και η κοινωνία στο σύνολό της είναι αν θα λογοδοτήσουν όχι μόνο οι άμεσα εμπλεκόμενοι εργαζόμενοι, αλλά και όσοι έχουν διοικητική ή πολιτική ευθύνη. Με το βλέμμα προς το μέλλον για την αποφυγή ανάλογων τραγωδιών, ζητούν απαντήσεις στο γιατί δεν λειτουργούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης, πόσα χρήματα δαπανήθηκαν, ποιοι ευθύνονται για αδιαφάνεια, αστοχίες, διαπλοκή στη διαχείριση των έργων και κακή χρήση των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων.

Ερευνα της Δικαιοσύνης σε τρία επίπεδα για την απόδοση ποινικών, διοικητικών και θεσμικών ευθυνών

Η πλήρης δικαστική διερεύνηση του πιο πολύνεκρου σιδηροδρομικού δυστυχήματος στην Ελλάδα αποτελεί απαίτηση της κοινωνίας, η οποία περιμένει από τη Δικαιοσύνη να αποφανθεί ποιοι είναι οι υπαίτιοι σε κάθε επίπεδο.

Ο αρχικός ισχυρισμός του πρωθυπουργού ότι οι 57 νεκροί ήταν απόρροια «ανθρώπινου λάθους» και η μετέπειτα αναδίπλωση για τις «διαχρονικές παθογένειες» του ελληνικού σιδηρόδρομου δεν απαντούν στο κοινό περί δικαίου αίσθημα που απαιτεί να λογοδοτήσουν όχι μόνο οι άμεσα εμπλεκόμενοι εργαζόμενοι, αλλά και όσοι έχουν διοικητική ή πολιτική ευθύνη.

Από τις 10 Μαρτίου η ογκωδέστατη δικογραφία ανατέθηκε στον ειδικό εφέτη ανακριτή Σωτήρη Μπαϊκάμη και σήμερα απολογούνται οι δύο σταθμάρχες Λάρισας που καταγγέλλεται ότι αποχώρησαν νωρίτερα από το πόστο τους και άφησαν μόνο του τον σταθμάρχη βάρδιας, ο οποίος έχει ήδη προφυλακιστεί. Στις 30 Μαρτίου έχει κληθεί σε απολογία ο προϊστάμενος του ΟΣΕ που ήταν επιφορτισμένος με την κατάρτιση του προγράμματος βαρδιών.

Ολοι κατηγορούνται για το πλημμέλημα της ανθρωποκτονίας και πρόκλησης σωματικών βλαβών κατά συρροή και από αμέλεια, καθώς και για το κακούργημα της διατάραξης ασφάλειας συγκοινωνιών που επισύρει ποινή κάθειρξης από 10 χρόνια έως και ισόβια επειδή προϋποθέτει ενδεχόμενο δόλο. Η απόδοση των κατηγοριών είναι αντιφατική αφού για το ένα αδίκημα λαμβάνεται υπόψη η αμέλεια και για το άλλο ο δόλος.

Οι εργαζόμενοι, δηλαδή οι άμεσα εμπλεκόμενοι στο δυστύχημα, αποτελούν το πρώτο από τα τρία επίπεδα διερεύνησης της υπόθεσης. Στο επίπεδο αυτό θα αναζητηθούν το ανθρώπινο λάθος, η απειρία, η ασυνέπεια στις διαδικασίες που έπρεπε να τηρηθούν, ενώ θα μπουν στο μικροσκόπιο οι παραλείψεις που έγιναν το βράδυ του δυστυχήματος με τις μονοδρομήσεις και τις καθυστερήσεις δρομολογίων, τηλεφωνικές συνομιλίες και κρίσιμα έγγραφα, όπως το βιβλίο με τις βάρδιες που φαίνεται να έχουν διορθωθεί εκ των υστέρων με μπλάνκο.

Το δεύτερο επίπεδο της δικαστικής διερεύνησης αφορά τη διοίκηση του ΟΣΕ και τους προϊσταμένους συγκεκριμένων τμημάτων. Τι πρωτόκολλα κινδύνου είχαν προβλεφθεί; Είχαν αποτυπωθεί σε γραπτούς κανονισμούς και ήταν σε γνώση όλων των εργαζομένων; Είχαν ληφθεί υπόψη οι έγγραφες ανησυχίες μηχανοδηγών για το ότι δεν λειτουργούσαν τα φωτόσημα σε συγκεκριμένα τμήματα του σιδηροδρομικού δικτύου; Ποια είναι η ευθύνη του Οργανισμού για την έλλειψη προσωπικού και την κακοσυντήρηση του δικτύου;

Στο τρίτο επίπεδο οι ευθύνες είναι θεσμικές: θα διερευνηθεί η καθυστέρηση στην υλοποίηση των έργων για τον εκσυγχρονισμό του δικτύου και θα ελεγχθούν οι συμβάσεις σε βάθος 15ετίας. Η έρευνα αυτή είναι χωριστή και έχει ανατεθεί στον προϊστάμενο της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, Χαράλαμπο Βουρλιώτη. Ο έλεγχος θα καταδείξει γιατί δεν τηρήθηκαν τα χρονοδιαγράμματα, γιατί δεν λειτουργούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης, πόσα χρήματα δαπανήθηκαν, αν υπήρχε κεντρικός σχεδιασμός των πολιτικών ασφαλείας, ποιοι ευθύνονται για αδιαφάνεια, αστοχίες, διαπλοκή στη διαχείριση των έργων και κακή χρήση των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων.

Πέρα από τους ειδικούς εφέτες ανακριτές και τον οικονομικό εισαγγελέα, σε ένα μήνα αναμένεται το πόρισμα για τα αίτια του δυστυχήματος από την Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, υπό τον υπουργό Επικρατείας, αρμόδιο για θέματα Υποδομών και Μεταφορών, Γιώργο Γεραπετρίτη. Ο υπουργός, που έσπευσε να συστήσει την ad hoc επιτροπή παραβαίνοντας νόμο της κυβέρνησής του, αναγκάστηκε, εντέλει, ένα μήνα μετά την τραγωδία, να ζητήσει από την ευρωπαϊκή Επιτροπή Συνοχής και Μεταρρυθμίσεων και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδηροδρόμων να εμπλακούν ενεργά στο θέμα της διερεύνησης του δυστυχήματος. Στο πλαίσιο αυτό εκπρόσωποι τεχνικών κλιμακίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναμένονται στην Αθήνα την επόμενη εβδομάδα.

Μέσα σε αυτή την πανσπερμία φορέων που διερευνούν το ίδιο θέμα, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου (ο οποίος προΐσταται, εκ της θέσεώς του, κάθε εισαγγελικής έρευνας που διεξάγεται από την ελληνική Δικαιοσύνη, επομένως και της έρευνας για τα Τέμπη) κλήθηκε από τον πρωθυπουργό να συμπεριλάβει στη δικογραφία το πόρισμα της κυβερνητικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων χωρίς να διατυπώσει καμία αντίρρηση για την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας.

Παράλληλα, ο Ισίδωρος Ντογιάκος έδωσε εντολή για επανέλεγχο όλων των δυστυχημάτων με τρένα που έχουν γίνει σε βάθος 15ετίας. Με τον τρόπο αυτό παρέχει χείρα βοηθείας στην κυβέρνηση Μητσοτάκη που μεθοδεύει διάχυση των ευθυνών για να μη χρεωθεί το πολιτικό κόστος του δυστυχήματος στις κάλπες του Μαΐου.

Γιώτα Τέσση