O Φουκουγιάμα τoν άφησε στην ίδια Tάξη

 

Δημήτρης Ψαρράς

Τον γνωστό εισηγητή του «τέλους της Ιστορίας» Φράνσις Φουκουγιάμα επικαλείται με κάθε ευκαιρία ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Μας προτείνει το νέο του βιβλίο και για τις γιορτές. Μόνο που, καθώς φαίνεται, δεν το έχει διαβάσει ο ίδιος. Εκτός κι αν το διάβασε αλλά δεν το κατάλαβε.

Σε ακόμα μία κίνηση εντυπωσιασμού απ’ αυτές που συνηθίζει ο Κυριάκος Μητσοτάκης πρότεινε στους ακολούθους του στο facebook εννιά βιβλία για τις γιορτές. Αφού το κάνει κάθε χρόνο ο Μπαράκ Ομπάμα, γιατί να μην το δοκιμάσει και ο Ελληνας πρωθυπουργός; Πιο ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ανάμεσα σ’ αυτά τα βιβλία περιλαμβάνεται και το φετινό πόνημα του Φράνσις Φουκουγιάμα που δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά («Liberalism and Its Discontents»).

Δεν μας ξαφνιάζει η άνεση του κ. Μητσοτάκη να προτείνει ένα βιβλίο που όχι μόνο δεν υπάρχει στην ελληνική γλώσσα αλλά ούτε στα ελληνικά βιβλιοπωλεία. Ας συνυπολογιστεί ότι ένα άλλο από τα προτεινόμενα βιβλία είναι το «The Greeks - A global History» του Ρόντρικ Μπίτον, στην αγγλική έκδοση, παρά το γεγονός ότι έχει μεταφραστεί και κυκλοφορεί από τον Νοέμβριο στη χώρα μας («Οι Ελληνες, μια παγκόσμια ιστορία», εκδ. Πατάκης).

Η έλξη που ασκεί ο Φουκουγιάμα στον κ. Μητσοτάκη είναι βέβαια γνωστή. Ο Φουκουγιάμα υπήρξε φανατικός οπαδός του ρεύματος του νεοσυντηρητισμού στις ΗΠΑ και είχε μέντορα το διαβόητο «γεράκι» Πολ Βόλφοβιτς, αναπληρωτή υπουργό Αμυνας της κυβέρνησης Μπους και εισηγητή του πολέμου στο Ιράκ. Βέβαια τη φήμη του ο Φουκουγιάμα την οφείλει στην ατυχή πρόβλεψή του ότι με την κατάρρευση των καθεστώτων «σοβιετικού τύπου» φτάσαμε στο τέλος της Ιστορίας («The End of History?», στο «The National Interest», τχ. 16, καλοκαίρι 1989). Ο ίδιος έχει αναθεωρήσει εδώ και χρόνια τις αρχικές θέσεις του και έχει αποκηρύξει από το 2006 τον νεοσυντηρητισμό, αλλά ο κ. Μητσοτάκης παραμένει θερμός απολογητής των αρχικών θέσεών του. Ακόμα και τον Μάιο του 2022, σε ομιλία του στο Boston College, ο Ελληνας πρωθυπουργός, ενώ παραδεχόταν ότι διαψεύστηκαν οι προσδοκίες του Φουκουγιάμα και των οπαδών του (συγκαταλέγοντας σ’ αυτούς και τον εαυτό του), καλούσε τους ακροατές του να προσέξουν το ερωτηματικό στον τίτλο του επίμαχου άρθρου του 1989. Λες και δεν ήξερε ότι ακολούθησε το 1992 εκτενές βιβλίο με τον ίδιο τίτλο και χωρίς κανένα ερωτηματικό («The End of History and the Last Man», Free Press, 1992).

Για τη σοβαρότητα των αναλύσεων του Φουκουγιάμα θα αρκούσε για τους Ελληνες αναγνώστες η διαπίστωση ότι επί τρεις δεκαετίες αυτοπαρουσιάζεται ως βαθύς γνώστης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μαθητής του Πλάτωνα μέσω Χέγκελ, αλλά δεν διστάζει να στηρίξει τον κεντρικό του συλλογισμό στην αντίθεση μεταξύ «ισοθυμίας» και «μεγαλοθυμίας», όπου κατ’ αυτόν «μεγαλοθυμία» είναι η «επιθυμία κάποιου να αναγνωρίζεται ως ανώτερος». Η άνεση του κ. Φουκουγιάμα να (παρ)ερμηνεύει τις ελληνικές λέξεις κατά το δοκούν είναι ασφαλώς χαρακτηριστική για την αυθαιρεσία της συλλογιστικής του.

Παρ’ όλο που δεν συμμερίζομαι τον θαυμασμό του κ. Μητσοτάκη για τον κ. Φουκουγιάμα, δέχτηκα την εορταστική πρότασή του και διάβασα τις μέρες αυτές το φετινό βιβλίο του Αμερικανο-ιάπωνα συγγραφέα. Φανταστείτε την έκπληξή μου όταν διαπίστωσα ότι πρόκειται για μια νέα μεταστροφή του συγγραφέα, ο οποίος παραδέχεται ανοιχτά πως «ο οικονομικός φιλελευθερισμός εξελίχθηκε σε αυτό που τώρα ονομάζεται νεοφιλελευθερισμός, με συνέπεια τη δραστική αύξηση της οικονομικής ανισότητας και καταστροφικές οικονομικές κρίσεις που πλήγωσαν τους απλούς ανθρώπους πολύ περισσότερο από τις πλούσιες ελίτ σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο».

Δεν πρόκειται για την πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Εχω αλλού επισημάνει το γεγονός ότι o Κυριάκος Μητσοτάκης την περίοδο που ήταν υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης στην κυβέρνηση Σαμαρά είχε στείλει επιστολή στον Φουκουγιάμα για να διαμαρτυρηθεί που είχε γράψει σε άλλο βιβλίο του ότι «οι Ελληνες πιο εύκολα θα πουλούσαν την Ακρόπολη, παρά θα διέλυαν το πελατειακό σύστημα» («Μια καριέρα. Η πολιτική διαδρομή του Κυριάκου Μητσοτάκη», εκδ. Νήσος, Αθήνα 2022, σ. 201-203). Στην επιστολή αυτή ο κ. Μητσοτάκης ανέλυε το πώς ο ίδιος κατάργησε το πελατειακό σύστημα. Το χειρότερο είναι ότι όλα δείχνουν πως ο κ. Μητσοτάκης δεν είχε διαβάσει ούτε εκείνο το βιβλίο («Political Order and Political Decay: From the Industrial Revolution to the Present Day», Νέα Υόρκη 2014). Αλλιώς θα είχε δει ότι, σύμφωνα με τον Φουκουγιάμα, τα μόνα κόμματα που αντιστάθηκαν στην πελατειακή λογική στην Ελλάδα και την Ιταλία ήταν τα κόμματα της Αριστεράς, ενώ οι ΗΠΑ στήριζαν τα πιο διεφθαρμένα κόμματα, εκείνα που διατηρούσαν το πελατειακό σύστημα!

Δυστυχώς για τον κ. Μητσοτάκη υπάρχει και κάτι χειρότερο. Στο πολυσυζητημένο άρθρο τού 2014 με την αυτοκριτική του, ο Φουκουγιάμα περιλαμβάνει και την εξήγηση πώς είναι δυνατόν να βραβεύτηκε από το Χάρβαρντ η πτυχιακή εργασία του Κυρ. Μητσοτάκη, ενώ, όπως έχουμε δείξει, πρόκειται για ένα εξαιρετικά αδύναμο κείμενο, γεμάτο λάθη και συνειδητές παραχαράξεις επίσημων ντοκουμέντων. Ο Φουκουγιάμα εξηγεί ότι «οι πολιτικοί χρηματοδοτούνται από ομάδες συμφερόντων και δέχονται χάρες από λομπίστες, εξασφαλίζοντας για τα παιδιά τους τη φοίτηση σε σχολεία και κολέγια της ελίτ» («America in Decay: The Sources of Political Dysfunction», περ. «Foreign Affairs», τ. 93, τχ. 5, 2014, σ. 15).

Ο Φουκουγιάμα ξιφουλκεί εναντίον των πρώην ομοϊδεατών του που θεοποίησαν τις ιδιωτικοποιήσεις, «ακόμη και σε περιπτώσεις φυσικών μονοπωλίων όπως βασικές δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, οδηγώντας σε παρωδίες», υποστηρίζοντας ότι «τα κράτη οφείλουν να παρέχουν δημόσια αγαθά που οι αγορές από μόνες τους δεν θα παρέχουν».

Αναρωτιέμαι, λοιπόν, αν έχει διαβάσει ο ίδιος ο πρωθυπουργός το βιβλίο που μας προτείνει. Και αν το διάβασε, πώς δεν κατάλαβε ότι ο συγγραφέας αποκρούει την αντικοινωνική νεοφιλελεύθερη πολιτική που ακολουθεί ο ίδιος;