Η Ελλάδα και η Αθήνα την πιο συγκλονιστική δεκαετία της νεότερης ιστορίας
Ιστορική αναδρομή στη δεκαετία του 1960. Η Ελλάδα, η Αθήνα, η βιομηχανική ανάπτυξη, η πολιτική, η μόδα, το σινεμά, η κουλτούρα, οι συνήθειες και οι τάσεις της εποχής
Μια Αθήνα, που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο ένδοξο παρελθόν της και στο χαμένο παρόν και μέλλον της, μέσα από τις τεράστιες αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία εξήντα χρόνια,και να ξαναβρεί την παλιά της αίγλη…
Η προσπάθεια θα αποτύχει…
Το παρελθόν της είχε ένα ανθρώπινο πρόσωπο… το παρόν της είναι αποκρουστικό… το μέλλον της, αβέβαιο…
Καλλιόπη Σουφλή
Η δεκαετία του ’60 είναι ίσως μία από τις πιο συγκλονιστικές δεκαετίες της νεότερης ιστορίας της για την Ελλάδα. Είναι μία δεκαετία γεμάτη πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, έντονες πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές, αλλαγές στη νοοτροπία, στα ήθη και έθιμα, ρήξεις, αμφισβητήσεις, εντάσεις και αντιφάσεις αλλά και συνάμα γοητεία, αισιοδοξία, ελπίδα, οικονομική ανάπτυξη, καινοτομίες, άνοιξη δημιουργίας, υποσχέσεις, διεθνείς επιτυχίες και επιβραβεύσεις.
Και η Αθήνα αλλάζει τη δεκαετία του ’60 αλλά, δυστυχώς, όχι προς το καλύτερο. Η αστυφιλία και η αντιπαροχή που έχει μπει πλέον για τα καλά στη ζωή των Αθηναίων δημιουργεί μία άναρχη και αυθαίρετη δόμηση και μία επέκταση της πόλης χωρίς κανέναν προγραμματισμό και σχεδιασμό. Το αστικό φαινόμενο προκαλεί αμφιθυμία. Η παλιά αθηναϊκή γειτονιά αστικοποιείται και η Αθήνα αρχίζει να αποκτά ένα νεωτερικό πρόσωπο και την εικόνα μίας πολύβουης μεγαλούπολης. Ο αρχιτέκτων και πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης καθώς και άλλοι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την επερχόμενη καταστροφή της πόλης και του περιβάλλοντος καθώς και τη δραματική εξέλιξη του κυκλοφοριακού, αλλά δεν εισακούονται.
Οι πολυκατοικίες αρχίζουν να αντικαθιστούν πανέμορφα νεοκλασικά κτίρια, τα οποία δεν γλιτώνουν από τη δαγκάνα της μπουλντόζας, με το κράτος να φέρει μεγάλη ευθύνη για αυτό το φαινόμενο, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερη έξαρση κατά τις προεκλογικές περιόδους. Τα χρόνια της Χούντας ο συντελεστής δόμησης αυξάνεται, βάζοντας έτσι ένα ακόμη λιθαράκι στην πολεοδομική καταστροφή. Εκείνη την εποχή αρχίζει και μία τάση για ανέγερση ουρανοξυστών και έτσι τον Ιούνιο του 1968 μπαίνουν τα θεμέλια για τον Πύργο των Αθηνών.
Τα τραμ καταργούνται τον Οκτώβριο του 1960 και φωτεινοί σηματοδότες μπαίνουν το 1961 στους δρόμους της πόλης, αλλά η έλλειψη καλών συγκοινωνιών και ο ξέφρενος ρυθμός εισαγωγής αυτοκινήτων δημιουργεί, εκτός από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, κυκλοφοριακά προβλήματα αλλά και προβλήματα στάθμευσης, τα οποία χειροτερεύουν κάθε μέρα.
Η οικονομία γνωρίζει μεγάλη άνθηση, με τη βιομηχανία να είναι το κύριο όχημα της ανάπτυξης. Γίνονται επενδύσεις στη βαριά βιομηχανία, όπως η μεταλλουργία και τα χημικά, ενώ η βιομηχανική παραγωγή δεν περιλαμβάνει μόνο καταναλωτικά αγαθά αλλά και μηχανήματα και άλλα ενδιάμεσα προϊόντα που χρησιμοποιούν οι ίδιες οι βιομηχανίες και η εκβιομηχάνιση προσανατολίζεται προς τις εξαγωγές. Παρ’ όλα αυτά η ανεργία δεν μπόρεσε να καταπολεμηθεί και πολλοί Έλληνες αρχίζουν ν’ αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό.
Στη δεκαετία του ’60 έγιναν και μεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Λόγω του φαινομένου της πολυκατοικίας, παρατηρείται μία συγχώνευση των κοινωνικών στρωμάτων. Ο «καλός κόσμος» ζει σε μεγάλα, άνετα διαμερίσματα, στα ρετιρέ, αλλά συμβιώνει και συνυπάρχει στους κοινόχρηστους χώρους με «λαϊκούς» ανθρώπους που μένουν στους χαμηλούς ορόφους. Νέα «μεγάλα τζάκια» εμφανίζονται με ανθρώπους των οποίων το όνομα δεν συνδέεται τόσο με ευεργεσίες, όπως τα προηγούμενα χρόνια, όσο με την οικονομική τους επιφάνεια, τις επαγγελματικές και κοινωνικές τους δραστηριότητες.
Η μορφή της παραδοσιακής οικογένειας αλλάζει και μαζί με αυτήν αλλάζουν ή καταργούνται διάφοροι εθιμοτυπικοί κανόνες. Οι περισσότεροι γάμοι γίνονται πια από έρωτα και όχι από συνοικέσιο αλλά τα διαζύγια αυξάνονται. Οι γυναίκες απελευθερώνονται, σπουδάζουν, εργάζονται, κατακτούν θέσεις σε τομείς που θεωρούντο ανδρικοί, λείπουν αρκετές ώρες από το σπίτι.
Οι νέοι ρυθμοί της ζωής δυσκολεύουν την καθημερινή συνεύρεση για φαγητό γύρω από οικογενειακό τραπέζι, το οποίο στρώνεται πια περισσότερο τις Κυριακές ή τις γιορτές, συνήθεια όμως που εξακολουθεί να έχει διαχρονική αξία. Η νεολαία είναι πιο δυναμική, πολιτικοποιείται, βγαίνει στο προσκήνιο με τις πολιτικές οργανώσεις και συλλαλητήρια. Εκφράζεται έντονα και ελεύθερα και διασκεδάζει κυρίως στις μπουάτ. Ο «τεντιμποϊσμός» βρίσκεται σε έξαρση, φαινόμενο που προβάλλεται και μέσα από ταινίες, όπως ο Κατήφορος του Γ. Δαλιανίδη. Σε έξαρση όμως βρίσκονται και τα αφροδίσια νοσήματα (βλενόρροια και σύφιλη). Επίσης, η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση αρχίζει να δημιουργεί ανησυχητικά φαινόμενα στην δημόσια ασφάλεια.
Οι φούστες των γυναικών κονταίνουν και τα μαλλιά των αγοριών μακραίνουν. Το μίνι είναι το σύμβολο της δεκαετίας καθώς και τα παντελόνια, κολλητά ή κάπρι. Η Όντρεϊ Χέμπορν, μέσα από την ταινία Breakfast at Tiffany’s, βάζει το μικρό μαύρο φόρεμα (the little black dress) σε κάθε γυναικεία γκαρνταρόμπα. Οι Ελληνίδες αντιγράφουν τα ταγεράκια και τα μαντώ της Τζάκι Κέννεντι και οι μπλούζες ζιβάγκο, τα εμπριμέ ρούχα, τα εντυπωσιακά παλτό, οι μπότες αλλά και τα παπούτσια με χαμηλό τακουνάκι, τα μεγάλα γυαλιά ηλίου, τα χρωματιστά καλσόν, τα μαντήλια, συνθέτουν το στιλ της δεκαετίας. Το μακιγιάζ γίνεται έντονο με μακριές ψεύτικες βλεφαρίδες και μάσκαρα, ενώ τα χείλη βαμμένα με απαλά χρώματα. Τα μαλλιά σε μπούκλες, χαμηλούς κότσους ή με το χτένισμα κυψέλη, που δίνει υπερβολικό όγκο στην κορυφή του κεφαλιού.
Oι άντρες σταματούν να φοράνε καπέλα και αυτό σημαίνει και το τέλος πολλών επιχειρήσεων πιλοποιϊας. Στενά παντελόνια, μεσάτα σακάκια, καρό ή λουλουδάτα πουκάμισα και ζιβάγκο με γιακά, πουλόβερ με χοντρή πλέξη, γραβάτες φαρδιές με σχέδια και ρίγες είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της ανδρικής μόδας της δεκαετίας. Ο ταλαντούχος σχεδιαστής Γιάννης Τσεκλένης ανοίγει τις πρώτες του μπουτίκ στην Αθήνα με τις δημιουργίες του να πωλούνται και εκτός συνόρων και η ελληνική μόδα να αρχίζει να κατακτά μία θέση στον σύγχρονο διεθνή κόσμο.
Τα πολυκαταστήματα ΜΙΝΙΟΝ, Δραγώνας, Αφοί Τσιτσόπουλοι-Αthenee, Αφοί Λαμπρόπουλοι, Κλαουδάτος, Κατράντζος, γίνονται ο καταναλωτικός παράδεισος της μεσοαστικής οικογένειας. Ο παράδεισος όμως των παιδιών ήταν, την περίοδο των Χριστουγέννων, ο 8ος όροφος του ΜΙΝΙΟΝ όπου στηνόταν ολόκληρο σκηνικό από τον μαγικό κόσμο των παραμυθιών. Αγαπημένοι ήρωες, παιχνίδια και δώρα ξετρέλαιναν τους μικρούς και η φωτογραφία στα γόνατα του Άι Βασίλη, καθισμένο στη μεγάλη του πολυθρόνα, ήταν μία από τις μεγαλύτερες χαρές και επιθυμίες για κάθε παιδάκι. Γλυκές, παιδικές αναμνήσεις που δύσκολα ξεχνιούνται.
Τη δεκαετία του 1960 η διαφήμιση μπαίνει για τα καλά στη ζωή των Ελλήνων, οι οποίοι κατακλύζονται από διαφημιστικές καμπάνιες εταιρειών για χιλιάδες καταναλωτικά προϊόντα. Καταχωρήσεις για αυτοκίνητα, για ηλεκτρικές συσκευές, για υφάσματα, καλλυντικά, τρόφιμα, ποτά και άλλα καταναλωτικά προϊόντα καταλαμβάνουν χώρο στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής. Οι διαφημίσεις με τις ηλεκτρικές σκούπες Hoover, τα ψυγεία ΠΙΤΣΟΣ, τα πλυντήρια, τα απορρυπαντικά, τις ξυριστικές μηχανές προσπαθούσαν να πείσουν το κοινό να παρατήσει τις παραδοσιακές σκούπες, τις παγοκολώνες, τις σκάφες και τα πλυσταριά αλλά και τα ξυράφια και τα ξυραφάκια.
Το τηλέφωνο μπαίνει για τα καλά στη ζωή των Ελλήνων και αρκετά νοικοκυριά αποκτούν, μετά από αρκετές δυσκολίες, τηλεφωνικές συνδέσεις. Άλλη μία συσκευή, η τηλεόραση, εισβάλλει στα σπίτια με την πρώτη δίωρη τηλεοπτική εκπομπή από το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας να γίνεται το 1966. Tα τρανζιστοράκια φέρνουν, όπως διαφήμιζε η Φίλιπς, τη χαρά στο σπίτι και στην εξοχή.
Η δεκαετία του 1960 είναι σημαντική και για τον τουρισμό, ο οποίος γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Η Ελλάδα γίνεται γνωστή για τις φυσικές ομορφιές της, τον πολιτισμό αλλά και τη ζωή της και αρχίζει να αποτελεί προσφιλή προορισμό για γνωστές προσωπικότητες απ’ όλο τον κόσμο.
Η διάσημη ελληνίδα πριμαντόνα Μαρία Κάλλας εμφανίζεται το 1960 στην Επίδαυρο, τραβώντας σαν μαγνήτης το φιλότεχνο κοινό από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό. Γνωστοί ηθοποιοί (Γκρέκορι Πεκ, Άντονι Κουίν) έρχονται στη Ρόδο για τα γυρίσματα της ταινίας Τα κανόνια του Ναβαρόνε (1961).
Το 1961 η Τζάκι Κένεντι επισκέπτεται για πρώτη φορά στην Αθήνα και ξεναγείται μεταξύ άλλων στην Ακρόπολη και στο Τατόι. Στο επόμενο ταξίδι της στην Ελλάδα, δύο χρόνια αργότερα, θα γνωριστεί με τον Αριστοτέλη Ωνάση, γνωριμία που θα καταλήξει, πέντε χρόνια μετά, στον «γάμο του αιώνα» και ένα προγαμιαίο συμβόλαιο που ακόμη και σήμερα προκαλεί ίλιγγο.
Η Μαργκότ Φοντέιν και ο Ρ. Νουρέγιεφ μαγεύουν το αθηναϊκό κοινό στο Ηρώδειο τον Αύγουστο του 1963 και η φιλαρμονική της Βιέννης, υπό τη διεύθυνση του Χ. Φον Κάραγιαν, δίνει τέσσερεις παραστάσεις τον Σεπτέμβριο του 1963 στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Βιτόριο Γκάσμαν έρχεται στην Αθήνα για να παραστεί στην πρεμιέρα της ταινίας του Ντίνο Ρίζι «Ο Φανφαρόνος», όπου πρωταγωνιστεί. Εκτός από ανθρώπους της showbiz, επιφανείς ξένοι επισκέπτονται την Αθήνα, μεταξύ αυτών ο Τσόρτσιλ, ο Ντε Γκολ, η Σοράγια, o Γουλτ Ντίσνεϋ, ο συγγραφέας Τζ. Κρόνιν.
Γίνονται έργα τουριστικών υποδομών, όπως η πλαζ της Βουλιαγμένης, η οποία εγκαινιάζεται τον Αύγουστο του 1960 παρουσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η Ακτή του Αγίου Κοσμά, το ξενοδοχείο «Μον Παρνές», στα εγκαίνια του οποίου, το καλοκαίρι του 1961, εκτός από τον Κ. Καραμανλή, ο οποίος ήταν θερμός υποστηρικτής του έργου, παραβρίσκονται πάνω από 700 άτομα. Το ξενοδοχείο Χίλτον εγκαινιάζεται στις 21.4.1963 και από τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του αρχίζει να έχει διάσημους επισκέπτες και να συγκεντρώνει στους χώρους του όλη την κοσμική Αθήνα της εποχής. Μαζί με το Χίλτον, τοπόσημο πλέον της περιοχής, εγκαινιάζεται και μία νέα διεύθυνση κατοικίας, η «πίσω από το Χίλτον».
Επίσης κατασκευάζονται οι πρώτοι ανισόπεδοι κόμβοι προς διευκόλυνση της κυκλοφορίας και γίνονται διαπλατύνσεις δρόμων. Όσοι δε Αθηναίοι θέλουν να αποφύγουν το περπάτημα ή το σκαρφάλωμα στον Λυκαβηττό προκειμένου ν’ απολαύσουν την υπέροχη θέα, χρησιμοποιούν από το 1965 το τελεφερίκ, το οποίο κατασκευάστηκε παρ’ όλες τις αρχικές αντιδράσεις και αντιρρήσεις.
Εμβληματικά κτίρια, εκφράσεις του μοντέρνου πνεύματος του Bauhaus, όπως το κτίριο της Αμερικάνικης Πρεσβείας σε σχέδια του Γκρόπιους (1961), οικοδομούνται και γίνονται τοπόσημα της Αθήνας. Μαθητής του Γκρόπιους, ο αρχιτέκτων Ι. Δεσποτόπουλος, κερδίζει το πρώτο βραβείο πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για το Πνευματικό Kέντρο της Aθήνας το οποίο, αν και δεν ολοκληρώθηκε στην αρχική του μορφή, στεγάζει πλέον το Ωδείο Αθηνών.
Τον Οκτώβριου του 1960 ένα νέο μουσείο εμφανίζεται στην πόλη, το Ιστορικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο της Παλιάς Βουλής στην οδό Σταδίου. Το 1964 αρχίζει ο σχεδιασμός του Πολεμικού Μουσείου και την ίδια χρονιά θεμελιώνεται από τον Γεώργιο Παπανδρέου το Μέγαρο Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Το Α΄ Τμήμα του κτιρίου ολοκληρώνεται το 1968 και αρχίζει να λειτουργεί το 1969.
Όσον αφορά το πολιτικό σκηνικό, η δεκαετία του ’60 είναι πλούσια σε γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα τη νεότερη ιστορία, με ιδιαίτερα μελανό σημείο τα τρία τελευταία χρόνια. Οι δύο πόλοι εξουσίας (η εκλεγμένη κυβέρνηση και η κληρονομική βασιλεία) βρέθηκαν αρκετές φορές αντιμέτωπες, αναδεικνύοντας έτσι τις αδυναμίες του μοντέλου αυτού.
Το όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή για ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας και σύνδεσης της Ελλάδος με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα παίρνει σάρκα και οστά και η συμφωνία που προβλέπει την πλήρη ένταξη το 1984 υπογράφεται τον Ιούλιο του 1961. Όμως στο εσωτερικό της χώρας επικρατούν πολιτικές αναταραχές, αντιπαραθέσεις καθώς και συγκρούσεις της κυβέρνησης με το παλάτι.
Στις 21.9.1961 ιδρύεται η Ένωση Κέντρου με πρόεδρο τον Γεώργιο Παπανδρέου. Οι εκλογές του Οκτωβρίου του ’61 δίνουν νίκη στην ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αλλά χαρακτηρίζονται ως εκλογές «βίας και νοθείας» από τον Γ. Παπανδρέου, ο οποίος θεωρεί ως μη νόμιμη την κυβέρνηση Καραμανλή και κηρύσσει τον «ανένδοτο αγώνα».
Η δολοφονία του γιατρού και πολιτικού Γρηγορίου Λαμπράκη στις 27.3.1963, στη Θεσσαλονίκη, προκαλεί διεθνή κατακραυγή και τεράστια πολιτική κρίση με τα κόμματα της αντιπολίτευσης να κατηγορούν την κυβέρνηση ως υπεύθυνη για το παρακράτος.
Οι εκλογές της 3ης Νοεμβρίου του 1963 φέρνουν τον Γεώργιο Παπανδρέου στην εξουσία, ο οποίος από την πρώτη στιγμή δίνει μεγάλη έμφαση στην παιδεία, προχωρώντας στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, καθιερώνοντας, μεταξύ άλλων, τη δωρεάν παιδεία σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, τη δημοτική γλώσσα, και επεκτείνοντας την υποχρεωτική εκπαίδευση στα 9 χρόνια. Επίσης, η δημιουργία της Πανεπιστημιούπολης αρχίζει να το 1964 να γίνεται πραγματικότητα.
Ο Κ. Καραμανλής φεύγει από τη χώρα και πρόεδρος της ΕΡΕ εκλέγεται ο Παν. Κανελλόπουλος, ενώ με τις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, η Ένωση Κέντρου με ποσοστό 52.72%, σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Το μεσημέρι της 6ης Μαρτίου 1964 πεθαίνει από καρκίνο ο βασιλιάς Παύλος και το βράδυ της ίδιας μέρας ορκίζεται ως Βασιλιάς της Ελλάδος ο γιος του, ο 24χρονος Κωνσταντίνος. Το Κυπριακό ανησυχεί τον ελληνικό λαό και προκαλεί συνεχείς και μεγάλες φοιτητικές διαδηλώσεις στην Αθήνα.
Οι συγκρούσεις με το παλάτι, που καταλήγουν στην παραίτηση του Γ. Παπανδρέου τον Ιούλιο του 1965, η αποστασία, οι εναλλαγές κυβερνήσεων, οι πολιτικές δίκες και οι πορείες, ανησυχούσαν τους Έλληνες οι οποίοι, ενώ περιμένουν τις εκλογές τον Μάιο του 1967 από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Ι. Παρασκευόπουλου, ξυπνούν το πρωί της 21ης Απριλίου με τα τανκς στους δρόμους της Αθήνας και το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών να βάζει στον γύψο ολόκληρη τη χώρα, καταλύοντας τη δημοκρατία και κηρύσσοντας τη δικτατορία.
Το αποτυχημένο πραξικόπημα του βασιλιά εναντίον της Χούντας τον οδηγεί οικογενειακώς εκτός Ελλάδος, να ζητάει άσυλο στη Ρώμη.
Με το «Αποφασίζομεν και διατάσσομεν» μπαίνουν περιορισμοί και λογοκρισία σε κάθε μορφή έκφρασης, όπως ο τύπος, η λογοτεχνία, η μουσική, το θέατρο, και αρχίζει μία περίοδος τρομοκρατίας, συλλήψεων, φυλακίσεων και βασανισμών αντιφρονούντων. Τα κρατητήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ και διάφοροι τόποι εξορίας, αν μπορούσαν να μιλήσουν, θα είχαν πολλές φρικιαστικές ιστορίες να διηγηθούν από εκείνα τα χρόνια.
Η αντίσταση κατά της Χούντας εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους, με κυριότερη την απόπειρα δολοφονίας του Γ. Παπαδόπουλο από τον Αλέξανδρο Παναγούλη τον Αύγουστο του 1968. Η κοσμοπλημμύρα στην κηδεία του Γ. Παπανδρέου τον Νοέμβριο του 1968 και τα συνθήματα που ακούστηκαν είναι μία ακόμη ένδειξη της μεγάλης αντιπάθειας που έτρεφε ο λαός για τους δικτάτορες.
Οι δηλώσεις του Γ. Σεφέρη εναντίον της Χούντας τον Μάιο του 1969 είχαν τεράστια απήχηση εντός και εκτός Ελλάδος και έκαναν έξαλλους τους χουντικούς, οι οποίοι αφαιρούν από τον Σεφέρη τον τίτλο του πρέσβεως επί τιμή και του απαγορεύουν τη χρήση του διπλωματικού του διαβατηρίου. Εκείνη την περίοδο υπήρξε μία φαινομενική ησυχία και σταθερότητα με τον τουρισμό να πηγαίνει πολύ καλά και το χρηματιστήριο το ίδιο.
Παρ’ όλη την αστάθεια που επικρατούσε στο πολιτικό σκηνικό τη δεκαετία του ’60, οι Αθηναίοι δεν έχαναν ευκαιρίες για να διασκεδάσουν και να γλεντήσουν συχνάζοντας σε ταβέρνες, κουτούκια, εστιατόρια ξενοδοχείων και σε κοσμικά κέντρα με πρόγραμμα και μουσική, στο Κολωνάκι, στις Τζιτζιφιές, στο Καλαμάκι, στη Γλυφάδα, στην Κηφισιά. Η Αθηναία, η Αριζόνα (η τέως Αρζεντίνα), τα Αστέρια, το Έμπασι, το Κόρονετ, η Κοπακαμπάνα, το Μοκάμπο, η Νεράιδα, η Φαντασία, ο Φλοίσβος γεμίζουν καθημερινά. Στην Παλιά Αθήνα κάνουν τα πρώτα τους βήματα οι αδελφές Μπρόγιερ. Μασκέ πάρτι και κοσμικές εκδηλώσεις σε αίθουσες ξενοδοχείων συγκεντρώνουν όλη την καλή κοινωνία της εποχής, γεμίζοντας τις κοσμικές στήλες των εφημερίδων και περιοδικών. Το σπάσιμο των πιάτων, συνήθεια με θύματα χιλιάδες πιάτα την ώρα του γλεντιού στα νυχτερινά κέντρα, απαγορεύτηκε με διάταγμα το 1969.
Οι εκδρομές εκτός Αθηνών, και κυρίως την περίοδο των γιορτών, αρχίζουν και γίνονται συνήθεια για αρκετούς κατοίκους της πόλης.
Ταβέρνες και ταβερνάκια στη Νεάπολη, τα Εξάρχεια, το Μεταξουργείο, την Πλάκα, όπως η ταβέρνα του Γιαμπάνη (Ζωοδόχου Πηγής 14) του Μιχαλακάκου, ο μπάρμπα Γιάννης (Εμμ. Μπενάκη 94), ο Φώντας, ο Ακροβάτης (Ψαρών 26), τα Μπακαλιαράκια του Δαμίγου (Κυδαθηναίων 41) και άλλες πολλές γράφουν τη δική τους ιστορία είτε σαν στέκια φοιτητών, λογοτεχνών και πολιτικών είτε ελλήνων σκηνοθετών, οι οποίοι στήνουν εκεί μέσα σκηνικά για τις ταινίες τους.
Η κλήρωση του λαχείου του Συντακτών τις παραμονές Πρωτοχρονιάς στην αίθουσα του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός αποτελεί άλλο ένα κοσμικό γεγονός για τους Αθηναίους και χαρίζει στον εκάστοτε πρώτο τυχερό ολόκληρη πολυκατοικία. Το ποδόσφαιρο προσφιλές άθλημα και οι ιπποδρομίες αγαπημένος τζόγος.
Οι Αθηναίοι αγαπούν πολύ το σινεμά και λέγεται ότι το 1963 σε Αθήνα, Πειραιά και προάστια υπήρχαν περίπου 400-500 κινηματογράφοι. Κάθε Δευτέρα, οι πρεμιέρες ταινιών στο Παλλάς αποτελούν το κοσμικό γεγονός της πόλης, μια και πολλές φορές παρευρίσκονται σ’ αυτές οι βασιλείς.
Η παραγωγή ελληνικών ταινιών σημειώνει ρεκόρ, το ίδιο και οι πωλήσεις εισιτηρίων στα ταμεία. Από τις ταινίες δεν έλειπε ποτέ το τραγούδι. Οι ηθοποιοί της εποχής Βλαχοπούλου, Βογιατζής, Βουγιουκλάκη, Παπαμιχαήλ, Χορν, Χρονοπούλου, έχουν αφήσει πίσω τους αξέχαστες επιτυχίες, όπως το Γαλάζιος Ουρανός (Κορίτσια για φίλημα), Ένας ουρανός μ’ αστέρια (Ραντεβού στον αέρα), Τράβα μπρος (Η Αλίκη στο Ναυτικό), Το χαμόγελο (Η κόρη μου η σοσιαλίστρια), Οι Θαλασσιές οι χάντρες (Η Αθήνα τη νύχτα), Του αγοριού απέναντι (Μία κυρία στα Μπουζούκια).
Εκείνα τα χρόνια, ένα νέο ρεύμα μουσικής, το νέο κύμα, έρχεται στην Ελλάδα μέσω της κινηματογραφικής nouvelle vague, επηρεάζει το ελληνικό τραγούδι και ανοίγει τις πόρτες των μπουάτ (από τη γαλλική λέξη boite, που σημαίνει κουτί), τις μικρές, μουσικές σκηνές με τον χαμηλό φωτισμό και την ιδιαίτερα φιλική και ζεστή ατμόσφαιρα, που άνοιγαν στα γραφικά σοκάκια της Πλάκας (Απανεμιά, Αυλαία, Εσπερίδες κ.ά.) και συγκεντρώνουν κόσμο που αγαπάει την καλή μουσική και αναζητά έναν διαφορετικό και ποιοτικό τρόπο διασκέδασης.
Από τους συνθέτες της εποχής (Γ. Σπανός, Λ. Παπάς, Ν. Μαυρουδής) γράφονται υπέροχα τραγούδια που έχουν μείνει στις καρδιές του κόσμου (Μια φορά θυμάμαι, Άσπρα Καράβια, Σάββατο Απόγιομα, Μια αγάπη για το καλοκαίρι, Χριστινάκι, Τα ήσυχα βράδια, Συννεφούλα κ.ά.) που ερμήνευαν με συνοδεία πιάνου ή κιθάρας πρωτοεμφανιζόμενοι και αργότεροι πολύ γνωστοί καλλιτέχνες όπως οι: Καίτη Χωματά, Πόπη Αστεριάδη, Αρλέτα, Μιχάλης Βιολάρης, Νταλάρας, Αλεξίου, Βίσση, Σαββόπουλος κ.ά.
Το ανεξέλεγκτο όμως άνοιγμα μαγαζιών που ακολούθησε στην Πλάκα, η ηχορύπανση και οι ακαλαίσθητες φωτεινές επιγραφές άρχισαν να καταστρέφουν την εικόνα της γοητευτικής αυτής συνοικίας.
Στη δεκαετία του ’60 υπήρξε μεγάλη άνθιση στον χώρο των γραμμάτων και τεχνών με διεθνείς διακρίσεις. Στο Φεστιβάλ των Κανών το 1960, η ταινία Ποτέ την Κυριακή θα δώσει το πρώτο βραβείο ερμηνείας στη Μελίνα Μερκούρη, γεγονός που θα γιορταστεί μ’ ένα τρικούβερτο ελληνικό γλέντι που άφησε εποχή, με Ζαμπέτα στο μπουζούκι και αμέτρητα σπασμένα πιάτα και ποτήρια.
Το 1961 ο Μάνος Χατζηδάκης παίρνει το Όσκαρ μουσικής για Τα παιδιά του Πειραιά, τρία Όσκαρ αποσπά το 1965 η πολυσυζητημένη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη Αλέξης Ζορμπάς και την ίδια χρονιά η Ακαδημία Αθηνών τιμά με το Αριστείο των Γραμμάτων και Τεχνών τον σπουδαίο λογοτέχνη και αγιογράφο Φώτη Κόντογλου. Αποκορύφωμα όλων των διακρίσεων, η απονομή βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Γ. Σεφέρη το 1963.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας γράφονται λογοτεχνικά αριστουργήματα: “Μαθητεία” του Τ. Πατρίκιου, “Αρνούμαι”, το “Λάθος” του Α. Σαμαράκη, “Ματωμένα Χώματα” της Δ. Σωτηρίου, το “Τρίτο Στεφάνι” του Κώστα Ταχτσή και “Τέλος της μικρής μας πόλης” του Δημήτρη Χατζή, “Λωξάντρα” της Μ. Ιορδανίδου, “Ακυβέρνητες πολιτείες” του Σ. Τσίρκα, το “Ζ” του Β. Βασιλικού, “Αντιγραφές” του Σεφέρη κ.ά.
Γυρίζονται ταινίες που, εκτός του ότι θεωρήθηκαν τεράστιες επιτυχίες στην εποχή τους (Κατήφορος, Συνοικία το όνειρο, Τα Κόκκινα Φανάρια, η Χαρτοπαίκτρα, Η δε γυνή να φοβείται τον άνδρα κ.ά.) βλέπονται πολύ ευχάριστα ακόμη και σήμερα και αποτελούν έναν καθρέφτη αλλά και ένα πολύτιμο τεκμήριο της καθημερινής ζωής στην Ελλάδα αυτής της δεκαετίας.
Είναι η χρυσή εποχή για τη Φίνος Φιλμ και την καθιέρωση πολλών αγαπημένων ηθοποιών (Θ. Βέγγο, Ρ. Βλαχοπούλου, Α. Βουγιουκλάκη, Κ. Βουτσά, Τ. Καρέζη, Ν. Κούρκουλο, Δ. Παπαμιχαήλ, Τζ. Τζαννετάκο), οι οποίοι ενσαρκώνουν ρόλους βγαλμένους μέσα από την ελληνική κοινωνία, η οποία αλλάζει, αστικοποιείται, δυτικοποιείται, εκσυγχρονίζεται, καταναλώνει, εγκαταλείπει τις αυλές και εγκαθίσταται στα διαμερίσματα, προσπαθεί ν’ αμβλύνει (έστω κινηματογραφικά) τις αντιθέσεις μεταξύ του λαϊκού κόσμου και της «ανώτερης τάξης», επιδιώκει κοινωνική ανέλιξη και επαγγελματική καταξίωση, ευημερία και άνετη ζωή.
Οι ρόλοι του επιχειρηματία, του διευθυντή, του καθηγητή, του μηχανικού, του δημοσίου υπαλλήλου, της γραμματέας, της μοδίστρας, του χορευτή, του μπακάλη, του θυρωρού, της υπηρεσίας (οικιακής βοηθού) αντικατοπτρίζουν, μέσα από φαρσοκωμωδίες, κοινωνικοπολιτικές σάτιρες, δράματα κάθε κατηγορίας και μιούζικαλ, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τη σύγκρουση ανάμεσα στην παράδοση και τη μοντερνικότητα, τη σχέση των δύο φύλων αλλά και τα επαγγέλματα που έχουν πέραση την εποχή εκείνη.
Οι ταινίες γυρίζονται μέσα σε γνώριμα σημεία της καθημερινότητας, σκιαγραφώντας τις ριζικές αλλαγές που συντελούνται τόσο στην κοινωνία όσο και στον αστικό χώρο (δημόσιο και ιδιωτικό).
Το θέατρο γνώρισε επίσης άνθιση στη δεκαετία του 1960 και το θεατρόφιλο κοινό γέμιζει τις αίθουσες για να δει εξαιρετικές παραστάσεις με τους αγαπημένους ηθοποιούς (Παξινού, Μινωτή, Αλεξανδράκη, Χορν, Λαμπέτη, Φόνσου κ.ά.). Η Οδός Ονείρων εντυπωσίασε τους Αθηναίους και τα τραγούδια της παράστασης Όμορφη Πόλη του Μίκη Θεοδωράκη ερμηνεύουν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Γιάννης Βογιατζής και άλλοι γνωστοί τραγουδιστές. Η ανοδική αυτή πορεία θα ανακοπεί με τη δικτατορία.
Το ελληνικό τραγούδι αναγεννιέται και μέσα από τις ταινίες Στέλλα του Μ. Κακογιάννη και το Ποτέ την Κυριακή του Ζιλ Ντασέν γνωρίζει μεγάλη επιτυχία και εκτός Ελλάδος. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη και Μπιθικώτσης, Καζαντζίδης, Ζαμπέτας, Τσιτσάνης, Μαρκόπουλος, Ξυλούρης, Σαββόπουλος ερμηνεύουν Το Σαββατόβραδο, Στ περβόλια, Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου, Δεν θα ξαναγαπήσω, τραγούδια που γίνονται επιτυχίες και αντέχουν στον χρόνο.
Τη δεκαετία του 1960 εμφανίζονται τα περισσότερα ελληνικά συγκροτήματα μοντέρνας μουσικής. Το 1962 δημιουργούνται οι Φόρμινξ οι οποίοι εισήγαγαν τον χορό γιάνκα στην Ελλάδα και το Τζερόνυμο Γιάνκα ήταν must στα πάρτι της εποχής. Ακολούθησαν οι Idols, oι Charms, οι Olympians, το Aphrodlte’s Child. Το Τρελοκόριτσο, Το κορίτσι του Μάη, Rain & Tears κ.ά. κατακτούν ψηλές θέσεις στα charts.
Όσο για το τουίστ είχε ξετρελάνει του πάντες και έχει μείνει αξέχαστη η σκηνή με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στα Χτυποκάρδια στο Θρανίο να χορεύει με τις συμμαθήτριές της τουίστ μέσα στην τάξη και να τραγουδάει «Χόρευε τουίστ, χόρευε τρελά, χόρευε τουίστ και όλα θα παν καλά».
Ολυμπιακά μετάλλια, ειδύλλια, βασιλικοί και κοσμικοί γάμοι, διακρίσεις σε καλλιστεία, πρόσφεραν χαρά και θέαμα στους Έλληνες και πλούσιο ειδησεογραφικό υλικό στους δημοσιογράφους.
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης, τον Σεπτέμβριο του 1960, ο διάδοχος Κωνσταντίνος, με πλήρωμα στο σκάφος «Νηρεύς», τύπου «Dragon», τον Οδυσσέα Εσκιτζόγλου και τον Γιώργο Ζαΐμη, κατακτά το χρυσό μετάλλιο στην ιστιοπλοΐα. Τον Μάιο του 1962 η πριγκίπισσα Σοφία παντρεύεται τον Ισπανό πρίγκιπα Χουάν Κάρλος, ενώ δύο χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1964, ο αδελφός της, Κωνσταντίνος, παντρεύεται τη 18χρονη Δανέζα πριγκίπισσα Άννα-Μαρία. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς αρκετά μίλια μακριά από την Ελλάδα, στο Μαϊάμι, η ελληνίδα ηθοποιός Κορίνα Τσοπέη κατακτά την υφήλιο με την ομορφιά της.
Οι γάμοι της Τζένης Καρέζη με τον Ζάχο Χατζηφωτίου και το κεφάτο γαμήλιο πάρτι που ακολούθησε στο ξενοδοχείο Ομπέρζ της Βαρυμπόμπης με την ορχήστρα Φόρμιξ, της Αλίκης Βουγιουκλάκη με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ στους Δελφούς, οι αρραβώνες της Χριστίνας Ωνάση με τον Π. Γουλανδρή, ο μυθικός γάμος του Α. Ωνάση με την Τζάκι στον Σκορπιό, γεμίζουν τις κοσμικές στήλες με χιλιάδες δημοσιεύματα, σχόλια και κουτσομπολιά.
Στη δεκαετία αυτή έφυγαν από τη ζωή άνθρωποι που άφησαν πίσω τους τεράστιο έργο στις επιστήμες, στις τέχνες και τα γράμματα. Ένας απ’ αυτούς, ο γιατρός και ερευνητής Γ. Παπανικολάου, ο οποίος με το test pap χάρισε ζωή στις γυναίκες όλου του κόσμου. Μεταξύ άλλων, ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος (1961), ο συγγραφέας Μ. Καραγάτσης (1961), ο ηθοποιός Β. Λογοθετίδης (1961), ο Θ. Πετρακόπουλος (1963), ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία, ο ζωγράφος Ουμβέρτος Αργυρός (1963), ο ηθοποιός Κώστας Μουσούρης (1965), ο εκπαιδευτικός και πολιτικός Λουκής Ακρίτας (1965), η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη (1965), ο αρχιτέκτων Κώστας Κιτσίκης (1969), ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης (1969).
Όσοι έχουν μνήμες από τη δεκαετία του 1960 σίγουρα θα θυμούνται ανήσυχα αλλά όμορφα χρόνια, με τον κόσμο γεμάτο εξωστρέφεια, αισιοδοξία και διάθεση νa αντιμετωπίσουν το τραύμα της μεταπολεμικής περιόδου, προσδοκώντας ένα καλύτερο αύριο, με το πραξικόπημα όμως της 21ης Απριλίου νa αποτελεί πάντα το πιο μελανό σημείο αυτής της δεκαετίας.
Και παραφράζοντας λίγο τα λόγια του Roland Barthes, για όσους βίωναν τότε την παιδική τους ηλικία, η δεκαετία αυτή είναι η πραγματική τους πατρίδα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καιροφύλλας Γιάννης, Η ΑΘΗΝΑ στη δεκαετία του ’60. Εκδόσεις: Φιλιππότη, Αθήνα, 1997
- Μεντή Δώρα, Η ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ. Η μνήμη της πόλης και η σύγχρονή της λογοτεχνική αναπαράσταση, Εκδόσεις: Gutenberg, Aθήνα, 1984.
- Μυλωνά Αγγελική, Από τις αυλές στα σαλόνια. Εικόνες του αστικού χώρου στον ελληνικό δημοφιλή κινηματογράφο (1950-1970), Εκδόσεις: University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2012.
- ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΠΤΑ ΜΕΡΕΣ, Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ, 1950-1970, τόμος Λ’.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Protagon – Όταν η Τζάκι Κένεντι επισκέφτηκε την Αθήνα
- Facebook – Σελίδα «Melina Mercouri – Μελίνα Μερκούρη»
Για το φωτογραφικό υλικό, κάντε κλικ εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου