ΓΡΑΦΕΙΑ ΜΕ ΑΤΟΜΑ ΠΟΥ ΠΛΗΡΩΝΟΥΝ ΑΔΡΑ ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΟΣΤΕ ΝΑ ΜΠΛΟΚΑΡΟΥΝ ΜΕ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ!
ΒΓΑΖΟΥΝ FAKE ΔΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ!
Ο ΠΑΡΛΑΠΙΠΑΣ ΕΔΩ ΚΑΙ 4 ΧΡΟΝΙΑ ΕΧΕΙ ΔΕΧΤΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 20 ΤΕΤΟΙΕΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ!
ΜΕ ΨΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΦΙΛ (ΤΡΟΛΛ) ΤΟ ΚΑΘΕ ΑΤΟΜΟ ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΧΕΙ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΩΝ 4 ΤΕΤΟΙΑ, ΚΑΝΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΝΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΟΥΝ ΜΕ ΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΣΕ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ!
ΠΛΗΡΩΜΕΝΑ ΛΑΜΟΓΙΑ ΛΟΙΠΟΝ ΚΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥΣ!
ΑΠΟ ΕΔΩ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΛΟΙΠΟΝ ΠΡΟΣΟΧΗ!
Πόσο αθώο είναι να τρολάρεις; - Το διαδίκτυο ως εργαλείο προπαγάνδας και όχι μόνο
Μια αναζήτηση της λέξης «τρολ» στο διαδίκτυο δίνει περισσότερα από 200.000 αποτελέσματα στην ελληνική γλώσσα. Η λέξη έχει εισβάλλει για τα καλά στην καθημερινότητά μας, στην επικοινωνία με τις παρέες μας, ακόμη και στο πολιτικό λεξιλόγιο. Με τη γιγάντωση του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια, η έννοια φαίνεται να αποκτά άλλη διάσταση: ο χρήστης του ίντερνετ που υιοθετεί ακραίες θέσεις με σκοπό να προκαλέσει άλλους χρήστες μοιάζει σταγόνα στον ωκεανό μπροστά στις πληροφορίες για διαδικτυακούς «στρατούς των τρολ», που χρησιμοποιούνται ως εργαλεία πολιτικής.
Αίσθηση είχε προκαλέσει τον Απρίλιο του 2014, η καταγγελία του νέου ακόμη τότε κόμματος του Σταύρου Θεοδωράκη, που έκανε λόγο για... Game of Trolls. «Από τη μέρα που ξεκινήσαμε το Ποτάμι, στις 26 Φεβρουαρίου, κομματικά τρολ δουλεύουν υπερωρίες. Καθημερινά στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης εκατοντάδες κατσαπλιάδες του διαδικτύου με ψευδώνυμα βάζουν στο στόχαστρο τους επίσημους λογαριασμούς μας σε Facebook και Twitter και επιτίθενται με ανυπόστατες κατηγορίες, βρισιές, ακόμη και με ευθείες απειλές», αναφερόταν σε ανακοίνωση του κόμματος, στο οποίο γινόταν επίσης λόγος για πληρωμένους χρήστες με «μπλοκάκι παροχής». «Όποιος έχει λεφτά, έχει και μια στρατιά υποστηρικτών και συνάμα υβριστών των αντιπάλων του».
Πώς προέκυψε η έννοια των τρολ
Όσοι έχουν συμμετάσχει σε διαδικτυακές συνομιλίες είναι πολύ πιθανό να έχουν πέσει πάνω σε ένα τρολ που έχει στην κυριολεξία εκτροχιάσει τη συζήτηση. Τι είναι όμως τα τρολ και πώς προέκυψε η λέξη; Σύμφωνα με τη Wikipedia, η σύγχρονη χρήση του όρου πρωτοεμφανίστηκε στο διαδίκτυο στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η πιο γνωστή καταγεγραμμένη αναφορά, όμως, προέρχεται από συζήτηση του 1991. Τρολ είναι αυτός που κάνει «trolling», αγγλική λέξη που αναφέρεται σε σύρσιμο του δολώματος μέσα στο νερό κατά την τεχνική της αλιείας τόνου και ξιφία, παρόμοια με τη συρτή. Η λέξη παραπέμπει επίσης και στα τρολ (trolls), δαιμόνια πλάσματα που παρουσιάζονται στη σκανδιναβική λαογραφία.
Ως τρολ προσδιορίζεται κάποιος χρήστης του ίντερνετ με πονηρά προκλητικές, σκόπιμα ανόητες ή επιτηδευμένα εκτός θέματος θέσεις και απόψεις σε μία online ανοιχτή κοινότητα. Στόχος του είναι να προκαλέσει και να ερεθίσει άλλους χρήστες ή με κάθε τρόπο να επιφέρει διαταραχή σε μια διαδικτυακή συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα προκειμένου να πετύχει μια αλυσίδα αντιδράσεων από άλλους χρήστες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια έρευνα του Πανεπιστήμιου της Μανιτόμπα του Καναδά, η οποία επιχείρησε να μελετήσει την προσωπικότητα των τρολ. Οι συγγραφείς της μελέτης διαπίστωσαν συσχέτιση μεταξύ του σαδισμού και του trolling και ότι οι σαδιστές γίνονται τρολ επειδή από αυτό αντλούν ευχαρίστηση. «Τρολ και σαδιστές αισθάνονται μια σαδιστική ικανοποίηση όταν οι άλλοι δυσφορούν. Οι σαδιστές θέλουν απλώς να διασκεδάσουν… και το ίντερνετ είναι η παιδική τους χαρά!», έγραφαν οι ερευνητές.
Με μια πρώτη ανάγνωση, το θέμα δεν μοιάζει ίσως και τόσο σοβαρό. Η κακεντρεχής «πλάκα» όμως μπορεί να ξεφύγει πολλές φορές από τα όρια, με καταστροφικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Olivia Penpraze από τη Μελβούρνη, η οποία ξεκίνησε το 2010 να γράφει σε ένα blog για την κατάθλιψη που την ταλαιπωρούσε. Ανάμεσα στα πολλά μηνύματα υποστήριξης που έλαβε, ορισμένα τρολ της έγραψαν πως θα έπρεπε να αυτοκτονήσει διότι ήταν πολύ άσχημη. Έδωσε τέλος στη ζωή της λίγους μήνες αργότερα, σε ηλικία 19 ετών.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, ενώ κρούσματα του Έμπολα είχαν ήδη προκαλέσει πανικό στις ΗΠΑ, λογαριασμοί στο twitter άρχισαν να διαδίδουν πως καταγράφεται ξέσπασμα του ιού στην Ατλάντα. Η «εκστρατεία» με το hashtag #EbolaInAtlanta περιλάμβανε την αναμετάδοση ψευδών ειδήσεων και βίντεο, τραβώντας, όπως ήταν αναμενόμενο, την προσοχή του κόσμου. Ένα βίντεο στο YouTube έδειχνε άτομα με ειδικές στολές να μεταφέρουν ένα θύμα στο αεροδρόμιο!
Χαρακτηριστική ήταν η προσοχή στη λεπτομέρεια, γεγονός που δείχνει πως τα τρολ κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια για να φανούν όλα αληθινά. Ένα πρόσφατο τραγούδι της Beyonce συνόδευε το βίντεο, για να δείξει πως δεν πρόκειται για παλιά πλάνα, ενώ στο πάρκινγκ μπορούσε κανείς να διακρίνει το λογότυπο του αεροδρομίου της Ατλάντα, όπως παρατηρούσαν οι New York Times.
Επάγγελμα... τρολ
Τα τρολ ζουν πλέον ανάμεσά μας και μάλιστα «ταΐζονται» ακόμη και από κυβερνήσεις. Το θέμα επανήλθε πρόσφατα στη δημοσιότητα με αφορμή τις κατηγορίες κατά της Ρωσίας ότι συντηρεί ένα διαδικτυακό «στρατό» από τρολ για να ποστάρει στο διαδίκτυο σχόλιο υπέρ του Κρεμλίνου.
Σύμφωνα με καταγγελίες πρώην εργαζομένων στο Κέντρο Διαδικτυακής Έρευνας, αποκαλούμενο και «εργοστάσιο των τρολ», εκατοντάδες άτομα εργάζονται σε 12ωρες βάρδιες, «βομβαρδίζοντας» το ίντερνετ με θετικά σχόλια για τον ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Στα τρολ απαγορεύεται να μιλάνε μεταξύ του και να αναπτύσσουν σχέσεις, ενώ θα πρέπει να αναρτούν περισσότερα από 130 σχόλια, διαφορετικά... απολύονται. Η υπηρεσία φέρεται να απασχολεί τουλάχιστον 400 άτομα, διασκορπισμένα σε γραφεία στην Αγία Πετρούπολη.
Ένα από τα τρολ του Κρεμλίνου ήταν και η Λουντμίλα Σάβτσουκ, η οποία με διαφορετικές κάθε φορά ταυτότητες -φοιτήτρια, νοικοκυρά, αθλήτρια- καλούνταν να γράφει στο διαδίκτυο σχόλια υπέρ του Πούτιν. Στην περίπτωση αυτή όμως δεν πρόκειται απλώς για άλλη μία εργαζόμενη στο «εργοστάσιο των τρολ» της Αγίας Πετρούπολης. Η Σάβτσουκ είναι δημοσιογράφος που διείσδυσε στο σύστημα με σκοπό να αποκαλύψει την «επιχείρηση» και συνεργάζεται με την ομάδα ακτιβιστών InfoPeace. Στόχος της πλέον, όπως ανέφερε σε πρόσφατες δηλώσεις της στο γερμανικό περιοδικό Spiegel, είναι να κινηθεί δικαστικά κατά των εργοδοτών της ώστε να αποκαλυφθεί η αλήθεια για τα τρολ του Κρεμλίνου.
Η χειραγώγηση του ίντερνετ ως εργαλείο πολιτικής δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της Μόσχας. Σε απάντηση στη ρωσική προπαγάνδα, η Ουκρανία απέκτησε τον Δεκέμβριο του 2014 το υπουργείο Πληροφόρησης, αποκαλούμενο και «υπουργείο Αλήθειας», παραπέμποντας στο αριστούργημα του Τζορτζ Όργουελ «1984». Λίγους μήνες αργότερα, στήθηκε και ο απαραίτητος «στρατός πληροφόρησης», που κλήθηκε να πολεμήσει στο πιο σημαντικό μέτωπο του πολέμου, εκείνο της ενημέρωσης. Σε συνέντευξή του στο Radio Free Europe, ο υπουργός Γιούρι Στετς είχε παραδεχτεί πως πάνω από 20.000 άτομα είχαν συμφωνήσει να αφιερώσουν τη ζωή τους στον σκοπό αυτό.
Σύμφωνα με το ΒBC, βασικός σκοπός του αποκαλούμενου και i-Army ήταν να δημιουργήσει λογαριασμούς στα social media και να προσελκύσει όσο το δυνατόν περισσότερους «φίλους» που θα ποστάρουν ως κάτοικοι της ανατολικής Ουκρανίας.
Η πρακτική βρίσκει την εφαρμογή της και στην Ινδία, όπου και οι δύο υποψήφιοι των προεδρικών εκλογών του 2014 κατηγορήθηκαν ότι προσέλαβαν «πολιτικά τρολ» για να τοποθετούνται υπέρ τους στα social media και στα blogs. Και η κινεζική κυβέρνηση πιστεύεται πως συντηρεί έναν στρατό χρηστών του διαδικτύου που έχει αναλάβει να προωθεί τη θετική εικόνα του Κομουνιστικού Κόμματος. Αποκαλείται «στρατός των 50 σεντς», του ποσού δηλαδή που υποστηρίζεται ότι πληρώνονται. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι δεν έχουν αναφερθεί ποτέ ανοιχτά στο θέμα, το 2010 όμως η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Global Times έκανε λόγο για τους «αόρατους σχολιαστές» του διαδικτύου.
Η αλήθεια είναι πως ο διαχωρισμός των τρολ ανάμεσα σε εκείνους που εργάζονται για λογαριασμό μιας κυβέρνησης, σε όσους πληρώνονται για να προωθούν με τον βομβαρδισμό μηνυμάτων κάποιους άλλους σκοπούς ή σε μεμονωμένα άτομα που επιθυμούν να προκαλέσουν προωθώντας τις ακραίες προσωπικές τους απόψεις είναι δυσχερής ακόμη και για τους ειδικούς επί του θέματος. Το σίγουρο είναι πως τα τρολ αποτελούν άλλη μία πρόκληση της ψηφιακής εποχής που διανύουμε και στην οποία καλούμαστε να δώσουμε άμεσα μια απάντηση.
ΙΣΤΟΡΙΑ:
«Στη δεκαετία του 1820 (...) η Ελλάδα έγινε ένα πρώιμο σύμβολο δραπέτευσης από τη φυλακή της αυτοκρατορίας. Η νίκη θα σήμαινε τον θρίαμβο της ελευθερίας όχι μόνο επί των Τούρκων αλλά και επί όλων των δυναστών που κρατούσαν υπόδουλους τόσο πολλούς Ευρωπαίους. (...) Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ελλάδα άνοιξε και πάλι τον δρόμο για το μέλλον της Ευρώπης. Μόνο που τώρα ήταν η σκοτεινή πλευρά της δημοκρατίας. (...) Η ελληνοτουρκική ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν η μεγαλύτερη οργανωμένη μετακίνηση προσφύγων στην Ιστορία μέχρι τότε. (...) Τον χειμώνα του 1940-41 ήταν η πρώτη χώρα που αντεπιτέθηκε αποτελεσματικά κατά των δυνάμεων του Αξονα. (...) Μόλις λίγα χρόνια μετά την ήττα του Χίτλερ, η Ελλάδα βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο της Ιστορίας, ως μέτωπο του Ψυχρού Πολέμου. (...) Προανήγγειλε επίσης (μαζί με τη μετάβαση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας στη δημοκρατία την ίδια εποχή) το παγκόσμιο κύμα εκδημοκρατισμού της δεκαετίας του 1980 και του ’90...» (Democracy’s Cradle, Rocking the World, New York Times, 29.7.2011).
Οι Ισπανοί δημοσιογράφοι
Τώρα μάλλον πρέπει να συμπληρώσει τον μακρύ αυτόν κατάλογο με ένα ακόμη φαινόμενο που πρώιμα άνθησε στην Ελλάδα. Τα τρολαρίσματα και τις επιθέσεις κατά των δημοσιογράφων από τα λαϊκιστικά κόμματα. Για την ακρίβεια θα λέγαμε πως όταν ο ΣΥΡΙΖΑ και οι ΑΝΕΛ έχτιζαν τις στρατιές των τρολ, οι άλλοι ακόμη πολεμούσαν πετώντας βελανίδια. Ετσι, σύμφωνα με όσα διαβάσαμε στην εφημερίδα «Τα Νέα» (7.3.2017) «η Ενωση Τύπου της Μαδρίτης, η μεγαλύτερη δημοσιογραφική Ενωση της Ισπανίας, απαίτησε με ανακοίνωσή της να τερματιστεί “η συστηματική εκστρατεία παρενοχλήσεων τόσο προσωπικών όσο και μέσω κοινωνικών δικτύων” κατά δημοσιογράφων από διάφορα ΜΜΕ “προκειμένου να πεισθούν ότι είναι βολικό να γράφουν όσα θέλει το Podemos”. Μάλιστα, οι δημοσιογράφοι που έχουν κάνει επώνυμες καταγγελίες στην Ενωση δεν παρέλειψαν να αναφέρουν και ονόματα...
Η Ενωση Τύπου της Μαδρίτης, αφού άκουσε τις καταθέσεις τουλάχιστον 12 δημοσιογράφων και εξέτασε τις αποδείξεις που παρουσίασαν, αποφάσισε να καταγγείλει δημόσια αυτές τις πρακτικές εκφοβισμού ώστε να ελεγχθούν τα ρεπορτάζ που γράφουν. Μάλιστα, στην ανακοίνωση της Ενωσης και της προέδρου της, Βικτόρια Πρέγο, τονίζεται ότι οι παρενοχλήσεις είναι επανειλημμένες τον τελευταίο χρόνο με επιθέσεις κατά δημοσιογράφων στις εφημερίδες, με προσωπικές αναφορές κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων, σε διαδικτυακά φόρουμ και δημόσιες συζητήσεις ή ακόμα και ευθέως στο Twitter. «Αυτές οι πιέσεις γίνονται και προσωπικά, με μηνύματα καθώς και απειλητικά τηλεφωνήματα», αναφέρεται. Η δημοσιογραφική οργάνωση επιμένει ότι το αριστερό Podemos, το οποίο περνάει κρίσιμη περίοδο τον τελευταίο καιρό καθώς είναι διχασμένο εσωτερικά, υποβάλλει τους δημοσιογράφους που δεν είναι αρεστοί στην ηγεσία του «σε διαρκή βομβαρδισμό με μηνύματα που έχουν στόχο να υποτιμήσουν και να απαξιώσουν τη δουλειά τους ή να περιορίσουν την ελευθερία της πληροφόρησης». Αυτές οι πρακτικές είναι ασύμβατες με το δημοκρατικό σύστημα, αναφέρεται στην ανακοίνωση και παραβιάζουν «πολύ σοβαρά τα συνταγματικά δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας της πληροφόρησης, ενώ περιορίζουν την ελεύθερη άσκηση της δημοσιογραφίας».
Οι δικές μας δημοσιογραφικές ενώσεις, αν μπορεί να ευαισθητοποιηθούν για κάθε πρόβλημα που μπορεί να έχουν οι Αμερικανοί συνάδελφοί μας, ουδέποτε ασχολήθηκαν με τις στρατιές των κομματικών τρολ που δεν στοχοποιούν μόνο πολιτικούς αντιπάλους, αλλά πρωτίστως δημοσιογράφους, κατόπιν συγγραφείς, ακόμη και σκιτσογράφους. Γράφαμε παλιότερα πως ούτε ο μεγάλος σκιτσογράφος Αρκάς γλίτωσε από τους ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, οι οποίοι «έχουν ορδές τρολ στην υπηρεσία τους. Αυτά τα τρολ με μαζικές (υβριστικές κατά κύριο λόγο) αναρτήσεις επιτίθενται σε συγγραφείς, δημοσιογράφους, πολιτικούς που δεν είναι της αρεσκείας των κυβερνώντων» («Επιθέσεις μίσους χωρίς χιούμορ», «Καθημερινή» 28.6.2016). Σημειώναμε ότι «Υπάρχουν τρεις κύκλοι αποδόμησης και απαξίωσης οποιουδήποτε δεν συμφωνεί με τον καθεστωτικό λόγο των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ. Υπάρχει ο στενός κύκλος των καθοδηγητών στα κομματικά γραφεία, ένας ευρύτερος κύκλος αναπαραγωγών (που παίρνει με email τους “στόχους”) κι ένας ακόμη πιο ευρύς κύκλος “χρήσιμων ηλιθίων” που θεωρούν επαναστατικό καθήκον να βρίζουν και να απειλούν τους “εχθρούς του λαού”. Αυτό έπαθε και ο σεμνός σκιτσογράφος με το ψευδώνυμο Αρκάς. Εκανε το θανάσιμο αμάρτημα να δημοσιεύσει ένα σκίτσο με τη λεζάντα: “Τέλος θεσπίζεται ειδικός φόρος για όσους έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν τους φόρους τους” και δέχθηκε συντονισμένη επίθεση από δεκάδες (συνήθως ψευδώνυμους λογαριασμούς) με κατηγορίες ότι είναι «γερμανοτσολιάς», «μίσθαρνο των δανειστών», «πουλημένος» κ.λπ.».
Συριζογραφιάδες
Ο Αρκάς δεν είναι ο μόνος που δέχθηκε τη συνδυασμένη επίθεση των τρολ που είναι στην υπηρεσία των δύο λαϊκιστικών κυβερνητικών κομμάτων. «Αν γκουγκλάρεις το όνομά μου», έγραψε προχθές ο συγγραφέας Θανάσης Χειμωνάς, «εκείνο του Τατσόπουλου, του Χωμενίδη, της Σώτης, του Πέτρου Μάρκαρη, της Λένας Διβάνη, του Τάκη Θεοδωρόπουλου και αρκετών άλλων θα ανακαλύψεις εκατοντάδες υβριστικές και προσβλητικές δημοσιεύεις από έμμισθα συριζοτρόλ και wannabe δημοσιογράφους οι οποίες αναπαράγονται στα γνωστά δυο-τρία συριζοsites σε διάφορα άλλα sites της πλάκας ή και σε προσωπικά “μπλογκς” (sic). Εξυπακούεται πως η συντριπτική πλειοψηφία των “άρθρων” αυτών είτε υπογράφονται από διάφορα ψευδώνυμα του τύπου “Ο Κόκκινος” ή είναι παντελώς ανώνυμα. Τα κείμενα αυτού του είδους συνήθως δεν διαθέτουν κανέναν ειρμό. Απλώς αναλώνονται σε ένα ακατάσχετο υβρεολόγιο κατά του εκάστοτε “οργανικού διανοούμενου” (sic ξανά). Επιχειρήματα και τέτοια φλώρικα πράγματα δεν υπάρχουν. Μόνο “ατάκες” του στυλ: “Δηλαδή ο τάδε περνιέται για συγγραφέας;”, “Κάποτε είχαμε τον Ελύτη και τον Σεφέρη, τώρα έχουμε τον τάδε και τον δείνα”, “Αυτοί οι κύριοι των Βου Που δεν έχουν κάτι να πουν για τις 40.000 αυτοκτονίες του Μνημονίου;”. Ολα αυτά συνοδεία απαξιωτικών χαρακτηρισμών ή, κοινότοπων και μη, μπινελικίων». (Θ. Χειμωνάς, «Συριζογραφιάδες vs “Οργανικών διανοουμένων”», Liberal 7.3.2017).
Η αλήθεια είναι πως τώρα το φαινόμενο των επιθέσεων βρίσκεται σε ύφεση, συγκριτικά με τα πρώτα δύσκολα χρόνια του μνημονίου 2010-2014. Αυτό οφείλεται στο ότι πολλά από τα στελέχη του «επικοινωνιακού μηχανισμού» διορίστηκαν και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των διαδόχων τους δεν κάνουν εξίσου καλή δουλειά. Οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι στο ελληνικό Διαδίκτυο έπεσε κάπως ο πυρετός του πρώτου καιρού και επειδή δημιουργήθηκαν αντισώματα στον συριζανελικό ιό. Είναι τα τρολ της απέναντι πλευράς, που κάνουν εξίσου καλή δουλειά με τους πρωτοπόρους. Κυρίως όμως είναι η διάψευση των ελπίδων που αποστράγγισε τον βάλτο όπου ενδημούσαν οι «χρήσιμοι ηλίθιοι», οι οποίοι άθελά τους πολλαπλασίαζαν το μήνυμα των– καθοδηγητών. Πολλοί κατάλαβαν ότι δεν φταίει ούτε ο Αρκάς, ούτε ο Χειμωνάς, ούτε κάποιο περίεργο σύστημα (με τα συστημικά του Μέσα) για το κακό μας το χάλι. Η κοινωνία άρχισε να συνειδητοποιεί ότι «το σφάλμα, αγαπητέ Βρούτε, δεν βρίσκεται στα άστρα, αλλά μέσα μας». Και αυτό αλλάζει τα δεδομένα και στο Διαδίκτυο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου