ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΗ ΘΥΕΛΛΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ - ΕΣΤΙΕΣ – ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ 1820 -1830 – 1848

ΕΣΤΙΕΣ:

1820: Περιορίστηκε κυρίως στη μεσογειακή Ευρώπη, με επίκεντρο Ισπανία, Νεάπολη (1820), Ελλάδα (1821).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821

1830: Επηρέασε όλη την Ευρώπη δυτικά της Ρωσίας. Γαλλία εκθρονισμός των Βουρβόνων. Βέλγιο κέρδισε την ανεξαρτησία του από την Ολλανδία. Πολωνία καταστολή επανάστασης. Ιταλία & Γερμανία ξέσπασμα κινημάτων. Ελβετία, επικράτηση φιλελευθερισμού. Ισπανία & Πορτογαλία, ξέσπασμα εμφυλίου μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών. Βρετανία, επαναστατικός αναβρασμός και επιτυχία αστών για κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση, με την ψήφιση της Μεταρρυθμιστικής Πράξης (1832).

1848: Το 3^ο και μεγαλύτερο επαναστατικό κύμα, προϊόν χρόνιας οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης στην Ευρώπη. Η Επανάσταση ξέσπασε σχεδόν ταυτόχρονα και οι επαναστάτες επικράτησαν προσωρινά στη Γαλλία, στα γερμανικά κράτη, στο μεγαλύτερο τμήμα της Αψβούργικης Μοναρχίας και στην Ελβετία. Επίσης μικρότερα κινήματα εκδηλώθηκαν στην Ιρλανδία & Βρετανία, στην Ισπανία, στην Ελλάδα, στη Δανία, στη Ρουμανία. Κατά τον  Hobsbawm προσέλαβαν το χαρακτήρα παγκόσμιας Επανάστασης και γι’ αυτό ιστορικά έμειναν γνωστές ως «η άνοιξη των λαών».

                                      ΠΡΟΤΥΠΑ:

   

ΜΠΑΜΠΕΦ-Η ΣΥΝΟΜΩΣΙΑ ΤΩΝ ΙΣΩΝ

    Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1799) αποτέλεσε μήτρα για τις επαναστατικές – αντιπολιτευτικές ομάδες & πρακτικές του πρώιμου 19^ου Αι. Τρεις ήταν οι κύριες αντιπολιτευτικές τάσεις που εκδηλώθηκαν ενάντια στην παλινόρθωση & το συντηρητισμό στην Ευρώπη μετά το 1815:

1. 1.      Μετριοπαθής Φιλελεύθερη (Μεγαλοαστοί & Φιλελεύθεροι αριστοκράτες): Πρότυπό τους αποτέλεσε το 1789 & πολιτικό ιδεώδες η Συνταγματική Μοναρχία κατά τα βρετανικά πρότυπα. Δηλαδή, ολιγαρχικό κοινοβουλευτικό σύστημα με βάση την ιδιοκτησία, όπως το Γαλλικό Σύνταγμα του 1791.
2. 2.      Ριζοσπαστική Δημοκρατική (Μικροαστοί – Δυσαρεστημένοι Διανοούμενοι – Μικροεπιχειρηματίες): Πρότυπό τους η Επανάσταση 1792-93 (Ιακωβίνικη) & πολιτικό ιδεώδες η Δημοκρατία κοινωνικού χαρακτήρα, με στοιχεία κράτους πρόνοιας, όπως το Ιακωβίνικο Σύνταγμα του 1793.
3. Σοσιαλιστική (Νέα Βιομηχανική Εργατική Τάξη): Πρότυπό τους οι μεταθερμιδωριανές εξεγέρσεις και κυρίως η «Συνομωσία των Ίσων» του Μπαμπέφ, η οποία αποτέλεσε, κατά κάποιο τρόπο, πρώιμη Κομμουνιστική Επαναστατική Οργάνωση.

Όλες οι ομάδες θεωρούνταν εξίσου επικίνδυνες, παρόλες τις διαφορές τους.

Ενορχηστρωτές: Ολιγάριθμες ομάδες καλλιεργημένων & χειραφετημένων ανθρώπων, που υιοθέτησαν τον οργανωτικό τύπο της μυστικής επαναστατικής αδελφότητας. Με τελετουργικό τυπικό & ιεραρχία όπως τα μασονικά πρότυπα εμφανίστηκαν στα τέλη της ναπολεόντειας περιόδου, με γνωστότερη και με τις περισσότερες διεθνείς διασυνδέσεις τους Καρμπονάρους. Τους συναντάμε κυρίως στην Ιταλία, στη Γαλλία, την Ελλάδα & τη Ρωσία στις αρχές τις δεκαετίας του 20. Πολλές αδελφότητες διαλύθηκαν το 1823, ωστόσο ο καρμποναρισμός επιβίωσε μέσω του φιλελληνισμού και, μετά την καταστολή των Επαναστάσεων του 1830. Ιδεολογικά αποτελούσαν ένα συνονθύλευμα, με μόνο κοινό την απέχθεια προς την αντίδραση. Στο εσωτερικό τους κυριαρχούσαν οι ριζοσπάστες ως οι πιο αποφασισμένοι Επαναστάτες.

    ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ 1830 ΣΕ ΒΕΛΓΙΟ – ΓΑΛΛΙΑ – ΠΟΛΩΝΙΑ                     

ΓΑΛΛΙΑ:

Επί Λουδοβίκου ΙΗ’, δρουν ανεξέλεγκτα οι Ultras που αποτελούσαν φανατικούς μοναρχικούς και εξαπλώνεται η «Λευκή Τρομοκρατία», με εκκαθαρίσεις δημόσιων υπαλλήλων και εκτοπίσεις υπόπτων.

Η διαδοχή του από τον αδελφό του Λουδοβίκο Ι’, σημαδεύτηκε με μέτρα υπέρ της αριστοκρατίας και του κλήρου, ο οποίος ανέλαβε το πανεπιστήμιο, απέλυσε τους φιλελεύθερους καθηγητές και επέβαλε τη σεμνοτυφία στο δημόσιο βίο. Η δυσαρέσκεια συνέβαλε στην ανάπτυξη του καρμποναρισμού και στην οργάνωση συνωμοσιών που κατεστάλησαν άγρια. Η πόλωση ανάμεσα σε μοναρχικούς και φιλελεύθερους, οδήγησε σε ενίσχυση των τελευταίων στις εκλογές του 1830. Ωστόσο, ο μονάρχης, θέσπισε 4 νόμους κατά παράβαση του Συντάγματος: 1. Διάλυση της νέας Βουλής, 2. Κατάργηση ελευθεροτυπίας, 3. Τροποποίηση δικαιώματος ψήφου υπέρ γαιοκτημόνων και κατά βιομηχάνων και ελεύθερων επαγγελματιών, 4. Προκήρυξη νέων εκλογών.

Αποτέλεσμα υπήρξε η πτώση των Βουρβόνων, λόγω της αντίδρασης των φιλελεύθερων αστών, οι οποίοι συμπαρέσυραν τον παρισινό λαό. Αν και ο λαός αξίωνε τη δημοκρατία, οι αστοί που κρατήθηκαν μακριά από τα οδοφράγματα προώθησαν τη Συνταγματική Μοναρχία, υπό το Δούκα της Ορλεάνης. Συνεπώς, στη Γαλλία του 1830 επικράτησε η ομάδα των Μετριοπαθών Φιλελεύθερων.

ΒΕΛΓΙΟ:

Η κατάσταση ήταν πιο σύνθετη, καθώς προσέλαβε και το χαρακτήρα εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο των Κάτω Χωρών, δημιούργημα του συνεδρίου της Βιέννης του 1815, προνομιούχα ομάδα υπήρξε αυτή των Ολλανδών εμπόρων.

Αποτέλεσμα των διακρίσεων του καλβινιστή Γουλιέλμου Α’ της Οράγγης, υπήρξε η εξέγερση Φλαμανδών & Βαλόνων – παρά τις διαφορές τους –  και η επικράτηση των μετριοπαθών Βέλγων αστών, οι οποίοι κέρδισαν την ανεξαρτησία τους και θέσπισαν φιλελεύθερους θεσμούς. Τον Ιούνιο του 1831 ο Λεοπόλδος του Σαξ-Κόμπουργκ αναγορεύτηκε βασιλιάς των Βέλγων. Συνεπώς στο Βέλγιο είχαμε την επίτευξη ενός διπλού στόχου, αφενός την ανεξαρτησία του, αφετέρου την επικράτηση και εδώ των Μετριοπαθών Φιλελεύθερων

ΠΟΛΩΝΙΑ:

Περίπου τους ίδιους στόχους είχε και η πολωνική Επανάσταση του 1831. Παρά την αυτονομία που απολάμβαναν οι Πολωνοί επιθυμούσαν την ανεξαρτησία τους. Ωστόσο, η επανάσταση συνετρίβη για δύο κυρίως λόγους: από τη μία οι Πολωνοί έμειναν αβοήθητοι – παρά τον αγγλικό & γαλλικό ενθουσιασμό να αντιμετωπίσουν τις υπέρτερες δυνάμεις του Τσάρου Νικόλαου Α’, από την άλλη στο εσωτερικό τους υπήρχε διχόνοια, γεγονός που αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας. Η διχόνοια προέρχονταν από τις διαφορές των «Ερυθρών» που ζητούσαν αγροτική μεταρρύθμιση προς όφελος των άκληρων χωρικών και των Λευκών, που προέρχονταν από τους ευγενείς και τον κλήρο και φοβόντουσαν περισσότερο το λαό από τον Τσάρο. Συνεπώς, στην Πολωνία η άγρια καταστολή του εθνικοαπευθερωτικού κινήματος, οφείλονταν και στις ταξικές αντιθέσεις και τα διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ των ίδιων των Πολωνών.

Συμπερασματικά: Σε Κεντρική & Ανατολική Ευρώπη η απολυταρχία ενισχύθηκε. Στη Δυτική Ευρώπη όμως, είχαν σοβαρές κοινωνικοπολιτικές επιπτώσεις, εφόσον σηματοδότησαν την οριστική ήττα των αριστοκρατών από τους αστούς και την απαρχή της κυριαρχίας τους.

    ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ 1848

Παρά τις ταυτόχρονες Επαναστάσεις των εθνών & λαών της Ευρώπης και το κοινό ιστορικό τους υπόβαθρο (οικονομική κρίση, κοινωνικές εντάσεις, εθνικές διεκδικήσεις, φιλελεύθερη αντιπολίτευση στην απολυταρχία), υπήρξε μια ποικιλία παραγόντων που προκάλεσαν τις Επαναστάσεις, οι οποίοι δεν ήταν όμοιοι κατ’ ανάγκη για όλα τα κράτη. Για παράδειγμα σε άλλες χώρες πρωτεύον ζήτημα αποτελούσε το εθνικό, ενώ σε άλλες το εργατικό ή ακόμα το αγροτικό. Γενικότερα, είναι βοηθητική στην κατανόηση των αιτιών που προκάλεσαν τις Επαναστάσεις, η συνεκτίμηση τόσο των βραχυπρόθεσμων όσο και των μακροπρόθεσμων κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών παραγόντων.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ:

Βασική προϋπάρχουσα συνθήκη αποτέλεσε η βαθμιαία πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων, της 25ετίας που προηγήθηκε. Η αγροτο-βιοτεχνική οικονομία παράκμασε και αντικαταστάθηκε από μια νέα δυναμική οικονομία με εκσυγχρονισμένο αγροτικό τομέα, αναπτυγμένο δίκτυο αγορών και αναπτυσσόμενη βιομηχανική παραγωγή (πέρασμα στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής).

Στην Κεντρική & Ανατολική Ευρώπη αυτές οι δομικές αλλαγές προχωρούσαν βραδύτερα, λόγω της δουλοπαροικίας και των συντεχνιών. Κακές σοδειές (1846-1847) & οικονομική ύφεση (1847) επιδείνωσαν την κατάσταση και μπορεί ο λιμός να αποφεύχθηκε στην ηπειρωτική Ευρώπη, όχι όμως και η άνοδος των τιμών των τροφίμων, που οδήγησε τους φτωχούς σε δανεισμό. Η μείωση της αγοραστικής δύναμης φτωχών & μικρομεσαίων, οδήγησε στη μείωση της κατανάλωσης, στο κλείσιμο εργοστασίων και στην ανεργία. Η ανεργία, τα χαμηλά ημερομίσθια και η μείωση των τιμών των τροφίμων, λόγω καλών σοδειών την περίοδο 1847-1850, δυσκόλευαν την εξόφληση των χρεών και δημιούργησε χρόνια δυσφορία.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ:

1. Οι αυξανόμενες απαιτήσεις των κρατών από τους υπηκόους τους, όπως: φορολογική αύξηση, στράτευση, ρυθμίσεις για την χρήση των δασών.
2. 2.      Διαρκώς αυξανόμενη ισχύς της αντιπολίτευσης. Δηλαδή, των αστών που εξέφραζαν τις δυνάμεις της αλλαγής.                                                                                                                    
   

   Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΝΤΩΜΙΕ

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ 1848 ΣΕ ΓΑΛΛΙΑ – ΑΨΒΟΥΡΓΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ – ΓΕΡΜΑΝΙΑ – ΙΤΑΛΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ.

ΓΑΛΛΙΑ:

Σε αντίθεση με την Επανάσταση του 1830 στη Γαλλία, οι ταξικοί συσχετισμοί και συμμαχίες έχουν αλλάξει. Ο Βασιλιάς Λουδοβίκος Φίλιππος υποχώρησε στις αξιώσεις των αστών για μεταρρυθμίσεις και απέπεμψε τον πρωθυπουργό Γκιζό. Ωστόσο, οι πυροβολισμοί του στρατού προκάλεσαν την εξέγερση του παρισινού λαού, με αποτέλεσμα την παραίτηση του βασιλιά και στον σχηματισμό προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης. Η νέα κυβέρνηση ισορροπούσε ανάμεσα σε ριζοσπάστες και σοσιαλιστές και ενάντια στους μετριοπαθείς αστούς. Στις αλλαγές της συμπεριλαμβάνονται: το καθολικό δικαίωμα ψήφου, τη διακήρυξη του δικαιώματος στην εργασία και στο άνοιγμα των «εθνικών εργαστηρίων» για την καταπολέμηση της ανεργίας.

Όμως οι φιλελεύθεροι αστοί εναντιώθηκαν στην εγκαθίδρυση κοινωνικής δημοκρατίας, μεθόδευσαν πρόωρες εκλογές και κέρδισαν την απόλυτη βουλευτική πλειοψηφία. Παράλληλα, κατεστάλη η στάση των ριζοσπαστών, συλλήφθηκαν οι αρχηγοί των μυστικών εταιρειών και έκλισαν τα εθνικά εργαστήρια.

Η εξέγερση που ξέσπασε, με χαρακτήρα ταξικού πολέμου, γνώρισε τη συντριβή από το στρατηγό Καβενιάκ. Αντίθετα με την επανάσταση του 1830, οι πρώην αντίπαλες τάξεις αριστοκρατών & αστών συμμάχησαν και με την εκλογή του Λουδοβίκου – Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην προεδρία της δημοκρατίας, ακολούθησε ο αποκλεισμός των εργατών & των πολιτικών κατάδικων από το δικαίωμα ψήφου, η ανάθεση της εκπαίδευσης στον κλήρο και ο περιορισμός της ελευθεροτυπίας. Η καταστολή της εξέγερσης έδειξε ξεκάθαρα πως εφόσον η αστική τάξη διασφάλιζε τα συμφέροντά της δεν είχε ηθικά διλλήματα για να συμμαχήσει με τους πρώην αντιπάλους της.

   ΑΨΒΟΥΡΓΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ:

Η εξέγερση εκδηλώθηκε σε όλη την επικράτεια της Μοναρχίας, με πρώτη τη Βιέννη. Στην 1^η φάση,

Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ

παραιτήθηκε ο πρωθυπουργός Μέττερνιχ και ο αυτοκράτορας Φερνινάρδος προχώρησε μεταρρυθμίσεις: ελευθεροτυπία, ελευθερία του συνέρχεσθαι και υποσχέθηκε σύνταγμα. Ο αποκλεισμός των επαναστατών από την κυβέρνηση και το σχέδιο Συντάγματος που δεν ικανοποίησε τις λαϊκές μάζες, προκάλεσε νέες ταραχές και απομάκρυνση του αυτοκράτορα.

Η 2^η φάση της εξέγερσης από αντιμοναρχικό πήρε το χαρακτήρα αντιπαράθεσης μεταξύ μετριοπαθών – φιλελεύθερων εναντίον ριζοσπαστών – δημοκρατικών, αλλά η νέα εξέγερση κατεστάλη με φυλακίσεις και εκτελέσεις.

Στην 3^η φάση της, η έστω και μερική επιτυχία της Βιεννέζικης εξέγερσης, οδήγησε εξέγερση εθνοτήτων. Πρώτοι οι Τσέχοι εθνικιστές διεκδίκησαν τη θεσμοθετημένη αυτονομία της Βοημίας. Οι ταραχές και οι απεργίες που ακολούθησαν το πανσλαβικό συνέδριο της Πράγας κατεστάλησαν από τον αυτοκρατορικό στρατό. Στη συνέχεια , οι Μαγυάροι εθνικιστές, με επικεφαλής τον Λάιος Κόσουτ, σχημάτισαν ξεχωριστή κυβέρνηση, η οποία διακήρυξε την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας και την απόσχισή της από το αυστριακό κράτος. Ωστόσο, οι άλλες εθνότητες που συγκροτούσαν το βασίλειο της Ουγγαρίας: Σέρβοι, Σλοβάκοι, Ρουμάνοι, Γερμανοί και κυρίως Κροάτες, αντέδρασαν στις προθέσεις της Ουγγαρίας. Αποτέλεσμα ήταν, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ που διαδέχτηκε τον Φερδινάδρο, να συντρίψει άγρια την ουγγρική εξέγερση, με τη βοήθεια του Ρώσικου στρατού.

Συμπερασματικά: η εξέγερση στη Αψβούργικη Μοναρχία εξελίχθηκε σε τρεις φάσεις, η 1^η αντιμοναρχική, η 2^η πολιτική & ταξική και η 3^η εθνικοαπελευθερωτική.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ – ΙΤΑΛΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ:

Στη Γερμανία φιλελεύθερες & εθνικές βλέψεις δημιουργούν ισχυρό ενωτικό κίνημα. Οι αντιπρόσωποι όλων των κρατιδίων αποφάσισαν την εκλογή συντακτικής συνέλευσης με στόχο την προπαρασκευή προγράμματος ενοποίησης.

Ωστόσο η συνέλευση διασπάστηκε ανάμεσα σε οπαδούς της «Μεγάλης Γερμανίας» με τη συμμετοχή της Αυστρίας και οπαδούς της «Μικρής Γερμανίας» υπό την ηγεσία της Πρωσίας. Την πλειοψηφία κέρδισε η δεύτερη πρόταση αλλά η Αυστρία αντιτάχθηκε στα πρωσικά σχέδια και διέλυσε τα φιλελεύθερα γερμανικά όνειρα για ένωση.

Την ίδια τύχη είχαν και τα ιταλικά όνειρα, λόγω της αυστριακής παρέμβασης. Εξεγέρσεις ξέσπασαν σ’ όλη την Ιταλία με σημαντικότερες αυτές της Β. Ιταλίας (Λομβαρδία, & Βενετία), που υπάγονταν στην Αυστρία.

1. 11.  ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ 1848.
2. Έλλειψη συνοχής  & ενιαίων στόχων.
3. Διαφορές ιδεολογικές & πολιτικές: Φιλελεύθερων, ριζοσπαστών, συνταγματικών μοναρχικών. Διαφορές εθνοτικές: Γερμανών, Τσέχων, Ούγγρων, Ρουμάνων κ.α.
4. Φόβος αστών για έκταση διεκδικήσεων, επιζητούσαν συμβιβασμό που θα διασφάλιζε τα αστικά δικαιώματα & ελευθερίες.
5. 1^η μεγάλη σύγκρουση βιομηχανικής εποχής: με προσέγγιση αστών & αριστοκρατών και ανάδειξη αντιπαλότητας αστών & εργατών.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

1. Κατάργηση δουλοπαροικίας και άλλων φεουδαρχικών θεσμών σε Κεντρική & Ανατολική Ευρώπη.
2. Εγκαθίδρυση συστημάτων συνταγματικής διακυβέρνησης στις πρώην απόλυτες μοναρχίες.
3. Επιβίωση συνταγματικής μοναρχίας σε: Πρωσία, Πεδεμοντίου – Σαβοΐας.
4. Κατάργηση μοναρχίας σε: Βασίλειο 2 Σικελιών, Παπικά κράτη, Αυστριακή Αυτοκρατορία.
5. Για 1^η φορά τέθηκε το αίτημα της εθνικής αυτοδιάθεσης.

ΠΗΓΕΣ

1. Πάπυρος-Larousse-Britannica, Εγκυκλοπαίδεια, Β’ Έκδοση Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.α, Αθήνα 1997.
2. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
3. Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)