Η Τουρκία σε σταυροδρόμι: Tα ουρλιαχτά του Ερντογάν και η διατήρηση σχέσεων με την Ευρώπη

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Οι οργισμένες δηλώσεις ενός μαινόμενου Ερντογάν, με κατηγορίες ότι η σημερινή Ευρώπη είναι ναζιστική, έβαλαν ταφόπλακα στην όποια ευρωπαϊκή προοπτική της

Τουρκίας, αν υποθέσουμε ότι ποτέ υπήρχε. Αυτό εκτιμά η γαλλική εφημερίδα «Le Monde», σε άρθρο της στις αρχές της περσμένης εβδομάδας.

Η συμπεριφορά του Ερντογάν, συνεχίζει η εφημερίδα, δείχνει ότι η Τουρκία δεν είναι ευρωπαϊκή χώρα. Και η εφημερίδα παραθέτει δήλωση του πρώην γάλλου υπουργού των Εξωτερικών, Hubert Védrine, ( 14 Μαρτίου 2017) ότι, αφού ηρεμήσουν τα πράγματα μετά το δημοψήφισμα του Ερντογάν, «πρέπει να ειπωθεί στην Τουρκία ότι δεν μπορεί να γίνει μέλος της Ευρώπης» (il faudra dire à la Turquie qu’elle ne peut pas entrer dans l’Europe).

Υπεύθυνος για την κατάσταση αυτή δεν είναι άλλος, κατα την εφημερίδα, από τον Ερντογάν με την αυταρχική νεο-οθωμανική πολιτική του. Ουσιαστικά η γαλλική εφημερίδα εκφράζει αυτό που σκέπτονται και λένε, κάποιοι χαμηλόφωνα και κάποιοι ανοιχτά και μεγαλόφωνα σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η συμπεριφορά του Ερντογάν υποχρέωσε και τους τελευταίους φίλους του στην Ευρώπη να αναδιπλωθούν.

Κερδισμένος από την κρίση που προκλήθηκε, φαίνετα να είναι ο ολλανδός πρωθυπουργός Μαρκ Ρούτε και το κόμμα του στις εκλογές της περασμένης Τετάρτης. Κερδισμένος, κατά πάσαν πιθανότητα, θα είναι και ο Ερντογάν στο δημοψήφισμα του, οπότε η κρίση θα λήξει με αμοιβαία οφέλη, τουλάχιστον σε αυτό τον τομέα!

Θα διερωτηθεί κάποιος, αν δεν υπήρχε και πριν τα ξεσπάσματα του Ερντογάν ένα κλίμα ξενοφοβίας και ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη. Βεβαίως υπήρχε, για διάφορους λόγους. Όμως η Τουρκία διέθετε ισχυρά στηρίγματα, όσο η χώρα προχωρούσε προς την δημοκρατικοποίηση. Η δε Ολλανδία, με σημαντικές επενδύσεις στην Τουρκία, ήταν από τις χώρες με την πιο φιλοτουρκική πολιτική στην Ευρώπη. Ήταν η εποχή που και ο ίδιος ο Ερντογάν και οι Ισλαμιστές είχαν ανάγκη την Ευρώπη για να αντιμετωπίσουν τον στρατό και το κεμαλικό κατεστημένο. Από τη στιγμή όμως που ο Ερντογάν εδραίωσε το καθεστώς του, εγκατέλειψε τον δρόμο των δημοκρατικών αλλλαγών και μετέτρεψε τη χώρα του σε ανοιχτή φυλακή. Έτσι έχασε σταδιακά τους ευρωπαίους συμμάχους του. Το τελικό πλήγμα ήρθε από την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρώπη, της χώρας που στήριζε με νύχια και με δόντια την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, επειδή αυτό θα οδηγούσε, σύμφωνα με τα βρετανικά σχέδια, σε μια ασπόνδυλη Ευρώπη Ευρώπη που δεν θα ήταν τίποτε άλλο από μια ζώνη ελευθέρου εμπορίου.

Βεβαίως μιας μορφής τουρκική πρόσδεση στην Ευρώπη θα διατηρηθεί με την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση που συζητείται αυτή τη στιγμή, μιας μορφής ειδική σχέση. Ανεξάρτητα από τα ουρλιαχτά του Ερντογάν, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να διατηρήσει τις σχέσεις της με την Ευρώπη. Η οικονομία της δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς την Ευρώπη και ούτε η Ρωσία, ούτε η Ασία, ούτε και ο αραβικός κόσμος , με τον οποίο άλλωστε έχει τεταμένες σχέσεις, δεν μπορούν να της προσφέρουν εναλλακτική λύση. Ακόμη και την ίδια την ασφάλεια της, μόνο η Ευρώπη μπορεί να την εγγυηθεί, ειδικά τώρα που ένα νέο κρατικό κουρδικό μόρφωμα αναδύεται στη Συρία με την στήριξη ή την ανοχή ΗΠΑ, Ρωσίας και Ισραήλ. Ασφαλώς και η Ευρώπη προσβλέπει στην διατήρηση καλών σχέσεων με την Τουρκία για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της, γεωπολιτικών και οικονομικών. Στο σημείο αυτό υπάρχει αμοιβαιότητα συμφερόντων. Είναι γι΄αυτό που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα υπάρξει μιας μορφής συνύπαρξη.

Εξάλλου, αν ο Ερντογάν κερδίσει το δημοψήφισμα, αυτό θα είναι η ταφόπλακα του κοσμικού κράτους και της Τουρκικής Δημοκρατίας που δημιούργησε ο Μουσταφά Κεμάλ. Μόνο μια δύναμη θα μπορούσε να ανακόψει αυτή την πορεία: Ο στρατός, παρά τις εκκαθαρίσεις και τον στενό έλεγχο που του ασκεί πια Ερντογάν και οι Ισλαμιστές. Αυτό θα μπορούσε να διευκολυνθεί και από το γεγονός ότι για πρώτη φορά μετά την ίδρυση της νέας Τουρκίας από το 1923, η Αγκυρα βρίσκεται σε ταυτόχρονη σύγκρουση με τους Κούρδους σε τρία μέτωπα : στο εσσωτερικό της, στο Ιράκ και στη Συρία. Γενικότερα οι εξελίξεις στη Συρία, πιθανόν να διαδραματίσουν ένα αποφασιστικό ρόλο και στις εσωτερικές τουρκικές εξελίξεις.

Η Τουρκία σε κάθε περίπτωση βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Αν ο Ερντογάν και οι Ισλαμιστές πετύχουν, θα είναι η ώρα της νεο-οθωμανικής ισλαμικής Τουρκίας

Αυτό που ίσως δεν αντιλαμβάνονται στην Αθήνα, αλλά κυρίως στη Λευκωσία, είναι ότι, με τον ένα ή τον άλλο τροπο, έχει χρεωκοπήσει η πολιτική εξημέρωσης του θηρίου μέσω της πορείας της Άγκυρας προς την Ευρώπη. Είναι η περιβόητη πολιτική του Ελσίνκι, της εποχής Σημίτη, για την οποία κάποιοι είχαμε από τότε εκφράσει τις επιφυλάξεις μας και την οποία ακολούθησαν οι αγάπες με τον Ερντογάν. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι μιας μορφής πίεση δεν θα μπορεί να εξασκείται και στο μέλλον μέσω Ευρώπης, αλλά δεν είναι δυνατό να παραμείνει ο ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής της Λευκωσίας και της Αθήνας απέναντι στην Τουρκία. Χρεάζεται επειγόντως να γίνει επεξεργασία μιας νέας πολιτικής που θα λαμβάνει υπόψη τα νέα δεδομένα, στα οποία έγινε παραπάνω αναφορά. Με αυτά τα δεδομένα η Τουρκία του Ερντογάν γίνεται περισσότερο επικίνδυνη και για την Ελλάδα και για την Κύπρο. Διαφορετικά θα συνεχίζεται η πολιτική των ικεσιών σε Ακιντζί και Ερντογάν για να δείξουν την καλή θέληση και την μεγαλοψυχία τους!

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης. E-mail   [email protected]
mignatiou.com