Ενα παιδί πεινάει. Ποια τα συμπτώματα του υποσιτισμού; Τι πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός;

της Μαρίας Χιόνη, εκπαιδευτικού, μεταπτυχιακή Ιατρικής Σχολής Αθηνών, medlabnews.gr

Έχουν περάσει έξι χρόνια από τότε που γράψαμε για πρώτη φορά για το πρόβλημα

της πείνας και του υποσιτισμού στα σχολεία της χώρας μας. Έκτοτε δυστυχώς τα πράγματα έχουν γίνει χειρότερα. Είναι καθημερινό πια φαινόμενο όπου μαθητές δημοτικού που δεν έχουν φάει και καταρρέουν μπροστά στα μάτια των καθηγητών και συμμαθητών τους. Η πρόσφατη έκθεση της UNICEF αποκάλυψε το πόσο τραγικό είναι όλο το θέμα. 500.000 παιδιά ζουν σε φτωχές οικογένειες κάτι που καταδεικνύει την δραματική επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των παιδιών.

Είναι παράξενο να μιλάμε για πείνα στην Ελλάδα;
Όλο και περισσότεροι άνθρωποι που χάνουν τις δουλειές τους, συνεπώς και το εισόδημά τους, με αποτέλεσμα σταδιακά να περιέρχονται σε συνθήκες φτώχειας. Αυτό έχει επιπτώσεις και στη διατροφή τους, καθώς δε μπορούν να αντεπεξέλθουν στο ακριβό κόστος ζωής και να παράσχουν στις οικογένειές τους όλα τα θρεπτικά τρόφιμα που έχουν ανάγκη.

Προ καιρού, από το Medlab Ιατρικό Ινστιτούτο ανακοινώθηκε μελέτη που έδειξε ότι έχει αυξηθεί η οστεοπενία στην παιδική ηλικία τα τελευταία τρία χρόνια και αυτό οφείλεται στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών στην ελληνική οικογένεια, μειώνοντας την κατανάλωση ακόμα και του γάλακτος στο πλαίσιο της μείωσης των εξόδων του οικογενειακού προϋπολογισμού.

Τι είναι όμως η πείνα;
Η πείνα είναι «η φυσιολογική ανάγκη για φαγητό και εκφράζεται με την ώθηση για απόκτηση τροφής – η πείνα είναι συνήθως ένα δυσάρεστο και έμφυτο συναίσθημα» . Επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως τα μηνύματα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος( υποθάλαμος) ή άλλα όργανα του σώματος (στομάχι, συκώτι, ορμόνες) , από παθήσεις , το περιβάλλον (π.χ κλιματολογικές συνθήκες, διαθεσιμότητα τροφίμων , και τις ψυχολογικές διαθέσεις( άγχος, διάθεση, ανία ).
Υποσιτισμός είναι η έλλειψη ή ανεπάρκεια θερμίδων και θρεπτικών ουσιών. Ο υποσιτισμός παρουσιάζεται κυρίως όταν ένα άτομο δεν καταναλώνει τα απαιτούμενα θρεπτικά συστατικά.

Ο υποσιτισμός σε ατομικό επίπεδο, μπορεί να σημαίνει μια σειρά από επικαλυπτόμενα προβλήματα. Σε πρώτη φάση, ο χρόνιος κακοσιτισμός οδηγεί σε καθυστερημένη ανάπτυξη τα μικρά παιδιά και σε αναιμία τους ενήλικες. Στη συνέχεια, τα πόδια πρήζονται εξαιτίας της έλλειψης πρωτεϊνών, ενώ μειώνονται οι αντιστάσεις στις ασθένειες και την ίαση των τραυμάτων. Επίσης παρουσιάζεται προοδευτική αδυναμία του οργανισμού και δυσκολία στην κατάποση, που δεν επιτρέπει τη σωστή πρόσληψη τροφής. Την ίδια στιγμή, ποικίλα συμπτώματα (όπως αναιμία, χρόνια διάρροια, συρρίκνωση οργάνων όπως η καρδιά και οι πνεύμονες, υποθερμία, μυϊκή αδυναμία, δυσπεψία) και ασθένειες από την μειωμένη πρόσληψη θρεπτικών στοιχείων μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους. Συγκεκριμένα:

Συμπτώματα του υποσιτισμού είναι:

–   μείωση βάρους
–   φούσκωμα στο στομάχι
–   κακή ανάπτυξη
–   αιμορραγία των ούλων
–   η αναιμία (έλλειψη σιδήρου)
–   κόπωση
–   δυσκολία συγκέντρωσης
–   μειωμένη απόδοση
–   αργοί χρόνοι αντίδρασης
–   χλωμό πρόσωπο
–   ξηρό δέρμα
–   αδυναμία
–   ζαλάδες
–   έντονη τριχόπτωση

Σε πιο προχωρημένες καταστάσεις

-Ανεπαρκής επούλωση τραυμάτων.

-Μειωμένη ανοσοβιολογική ικανότητα (αυξημένη συχνότητα λοιμώξεων). 

-Ελαττωμένη σύνθεση ενζύμων. 

-Αλλαγές στο μεταβολισμό των φαρμάκων. 

-Ελαττωμένη ψυχολογική αντίσταση του ασθενούς και έλλειψη αισθήματος ζυλιας. 

-Αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα

Περισσότερο κινδυνεύουν από τον υποσιτισμό τα παιδιά γιατί ο οργανισμός τους είναι αδύναμος και βρίσκεται στη φάση της ανάπτυξης. Χωρίς την κατάλληλη τροφή τα παιδιά δεν μπορούν να αναπτυχθούν όπως πρέπει.

Βέβαια υπάρχουν και παθολογικές καταστάσεις που μπορεί να κάνουν ένα παιδί να λέει ότι είναι πεινασμένο, όπως ο διαβήτης τύπου Ι ή νεανικός διαβήτης, ο υπερθυρεοειδισμός, η κατάθλιψη κλπ.

Κλινικά σημεία ανεπάρκειας θρεπτικών συστατικών

Σκελετός: Οστεοπόρωση (σχετίζεται με ανεπαρκή πρόσληψη  πρωτεΐνης και φθωρίου) Ανώδυνη διόγκωση επιφύσεων. Κομβολογιοειδής διόγκωση των πλευροχονδρικών αρθρώσεων Καθυστέρηση στο κλείσιμο των πηγών του κρανίου, κρανιόφθιση, κύρτωση κνημών, εξοχή του μετωπικού ή/ και βρεγματικού κρανίου. Παραμόρφωση θώρακος (πυθοειδής, αύλακα Harrison) Υποπεριοριστικό αιμάτωμα. Επώδυνη διόγκωση επιφύσεων

Κεντρικό νευρικό: Απάθεια. (Kwasiorkor) ευερεθιστότητα (διατροφικός μαρασμός) ψυχοκινητικές διαταραχές. Ελάττωση τενόντιων αντανακλαστικών, παραισθησίες, ελάττωση αισθητικότητας Ψύχωση Περιφερική νευρίτιδα, συμμετρική αισθητική και κινητική ανεπάρκεια. Σπασμοί που δεν υποχωρούν με φαρμακευτική αντιμετώπιση, άνοια

Τριχωτό κεφαλής: Τρίχες λεπτές, ξηρές, εύθραυστες χωρίς στιλπνότητα, άκαμπτες. Αποσπώνται εύκολο χωρίς πόνο

Νύχια: :Εύθραυστα, επιφάνεια νυχιών λεπτή σε σχήμα κουταλιού

Οφθαλμοί: Φωτοφοβία, νυκταλωπία, απώλεια της στιλπνότητας τον σκληρού
και κερατοειδούς χιτώνα, ξηροφθαλμία, απώλεια του αντανακλαστικού του φωτός, ελάττωση της παραγωγής δακρύων, μαλάκυνση του κερατοειδούς και εξέλκωση που οδηγεί σε τύφλωση. Ωχρότητα των επιπεφυκότων. Λεπτό δίκτυο τριχοειδών αγγείων γύρω από τον κερατοειδή. Γωνιακή Βλεφαρίτιδα. Οπτική νευρίτιδα

∆έρμα ρινός:Ρινοχειλική σμηγματορροική δερματίτιδα

Ούλα: Μεσοδοντική υπερτροφία των ούλων, ουλίτιδα με αιμορραγίες

Στόμα: Γωνιακή στοματίτιδα, χειλίτιδα. αφθώδης στοματίτιδα

Γλώσσα: Ατροφία των θηλών της γλώσσας, επώδυνη και ερυθημοτώδης Εξέρυθρος γλώσσα, ατροφικές γλωσσικές θηλές και ραγάδες Γλωσσίτιδα. Επώδυνη και ωχρή γλώσσα, γλωσσίτιδα

∆όντια: Τερηδόνα. ∆ιάβρωση αδαμαντίνης, φθορίαση. Υποπλαστικά ούλα, χαλάρωση και τερηδονισμός δοντιών

∆έρμα Βλεννογόνοι: Ξηροδερμία και υπερκεράτωση δέρματος. Περιθυλακικές αιμορραγίες, ενδοδερμικές πετέχειες, εκχυμώσεις αιμάρθρωμα, υποπεριοριστικές αιμορραγίες. Αιμορραγίες γαστρεντερικού και δέρματος. Ωχρότητα. Εξάνθημα, αποφολίδωση, υπέρχρωση δέρματος, στις περιοχές του δέρματος που εκτίθενται στον ήλιο. Οίδημα. Υπερκεράτωση, αποφολιδωτική δερμάτωση και υπερχρωματισμός

Αιδοίο: Αιδοιοκολπίτις και χρόνια βλενοδερματική μονιλίαση

Μυϊκό σύστημα: Υποτονία. Ελάττωση μυϊκής μάζας, αδυναμία, εξάντληση, αδράνεια. Επώδυνοι γαστροκνήμιοι μύες, αδυναμία

Γαστρεντερικό: Ανορεξία. διάρροια ∆ιάρροια

Καρδιαγγειακό: Ταχυκαρδία. καρδιακή ανεπάρκεια, διόγκωση καρδιάς και ηλεκτροκαρδιογραφικές αλλοιώσεις

Οι πεινασμένοι υποφέρουν μέσα στη σιωπή και για κάποιον που δεν έχει έμπειρο μάτι, σε πολλούς από αυτούς, δεν φαίνονται άμεσα εξωτερικά σημεία της σοβαρότητας της πείνας που τους καταπονεί.
Η χρόνια πείνα αυξάνει την ευπάθεια στις ασθένειες. Οι άνθρωποι νιώθουν αδύνατοι και ληθαργικοί. Η ικανότητα τους για εργασία μειώνεται και αυτό επηρεάζει την οικονομία. Αυτό με τη σειρά του συντείνει στην πείνα και τη φτώχεια που βασανίζει τις οικογένειες με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που διαιωνίζει το πρόβλημα.
Οι ελλείψεις της διατροφής σε βιταμίνες και άλλα στοιχεία προκαλεί ανεπάρκεια της σωματικής ανάπτυξης των παιδιών, μειωμένη ανάπτυξη των πνευματικών ικανοτήτων  και τύφλωση.

Οι γυναίκες που είναι έγκυοι, χρειάζονται επιπρόσθετες 300 θερμίδες κάθε μέρα. Όταν θηλάζουν χρειάζονται 500 επιπρόσθετες θερμίδες καθημερινά. Η κακή διατροφή προκαλεί στις γυναίκες μεγαλύτερους κινδύνους επιπλοκών και θανάτων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού

Oταν μια κοινωνία μαστίζεται από την πείνα
Α) Μια πρώτη συνέπεια, είναι ότι η κοινωνία αυτή δεν μπορεί να έχει φυσιολογική ανάπτυξη, εξαιτίας του φαύλου κύκλου της φτώχειας και της πείνας. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει αυτό, πρέπει να ξεκινήσουμε τον συλλογισμό μας παρατηρώντας το πιο ευαίσθητο τμήμα του συνόλου, που είναι τα παιδιά. Η φτώχεια και η ανεπαρκής ποσότητα τροφής έχουν ως αποτέλεσμα όχι μόνο τη δημιουργία προβλημάτων υγείας και ανάπτυξης των παιδιών, αλλά συμβάλλουν και στην αναπαραγωγή της ανεργίας και τη διαιώνιση της φτώχειας.

Β) Μια δεύτερη συνέπεια της Πείνας σε κοινωνικό επίπεδο, είναι η πρόκληση αναταραχών, συρράξεων και συγκρούσεων, οι οποίες με τη σειρά τους ενισχύουν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα και δεν επιτρέπουν την εφαρμογή προγραμμάτων για την επίλυσή της. Δημιουργείται συνεπώς ένας ακόμη φαύλος κύκλος, σαν εκείνον που εξετάσαμε στην προηγούμενη παράγραφο. Ας δούμε πώς συμβαίνει αυτό: Σε πολλά σημεία του κόσμου, οι άνθρωποι ξεσηκώνονται απελπισμένοι από την φτώχεια και την πείνα και προσπαθούν να ανατρέψουν το υφιστάμενο σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης και να διαμορφώσουν μια δικαιότερη κοινωνία.

Παρά το γεγονός ότι η φτώχεια φέρνει ένα παιδί σε κίνδυνο για την υγεία του, σημαντικό είναι ότι μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα της ψυχοκοινωνικής δυσλειτουργίας και μπορεί να παράγει ορισμένες σημαντικές αρνητικές συνέπειες στη συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, μελέτες δείχνουν ότι πεινασμένα παιδιά δείχνουν υψηλότερα επίπεδα άγχους και ευερεθιστότητας, επιθετική και αντιδραστική συμπεριφορά προς τα άλλα παιδιά συνομήλικα παιδιά που δεν είναι πεινασμένα. Τα ευρήματα αυτά συμπληρώνουν μελέτες της συμπεριφοράς που έχουν γίνει σε αναπτυσσόμενες χώρες με χρόνιο υποσιτισμό, έχουν διαπιστώσει ότι σχολικής ηλικίας πεινασμένα παιδιά είναι πιο πιθανό να είναι ανήσυχοι και οξύθυμοι, και δείχνουν σχέση μεταξύ της επιθετικότητας και της πείνας.

Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την πείνα και τον υποσιτισμό και μάλιστα στα παιδιά θα πρέπει πρώτα να εντοπιστεί το πρόβλημα. Η εκτίμηση της θρέψης πρέπει να αποτελεί μέρος της αντιμετώπισης του προβλήματος.

Μέθοδοι για την εκτίμηση θρέψης

1. Κοινωνικό – οικονομική κατάσταση. 2. Το διαιτολογικό ιστορικό του τελευταίου 24ωρου και η συχνότητα που χρησιμοποιούνται διάφορα τρόφιμα στη διάρκεια της εβδομάδας.

3. Σωματομετρικές μετρήσεις.

4 Συνέντευξη με τον ασθενή και ανασκόπηση των συστημάτων για συμπτώματα που σχετίζονται με νοσήματα θρέψης.

5, Κλινική εξέταση και αναγνώριση συμπτωμάτων υποθρεψίας ή τοξικής επίδρασης θρεπτικών συστατικών, Εργαστηριακές εξετάσεις που υποβοηθούν στη διάγνωση υποκλινικών κυρίως μορφών ανεπαρκούς θρέψης. Στις εργαστηριακές εξετάσεις περιλαμβάνονται και οι ακτινολογικές για τον καθορισμό της οστικής ηλικίας και του πάχους του οστικού φλοιού.

7.Ανοσολογικές εξετάσεις.

Σωματομετρικές Μετρήσεις. 
Η σωματομετρία είναι μία χρήσιμη μέθοδος εκτίμησης θρέψης και συμπεριλαμβάνει μετρήσεις του σωματικού βάρους, ύψους, περιμέτρου του βραχίονα, δερματικών πτυχών και αποθεμάτων ενέργειας και πρωτεϊνών
Ο εκπαιδευτικός που βρίσκεται αντιμέτωπος με το πρόβλημα θα πρέπει με πολύ λεπτές ερωτήσεις να προχωρήσει στην διερεύνηση, μια και το παιδί έχει τη δική του αξιοπρέπεια και πολλές φορές δεν θέλει να εξωτερικεύσει αυτό που του συμβαίνει. Στη μελέτη που κάναμε στο MEDLAB ΙΑΤΡΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ προσαρμόσαμε ένα ερωτηματολόγιο που χρησιμοποίησε η Αμερικάνικη Παιδιατρική Εταιρία. 

Συγκεκριμένα:
Οκτώ ερωτήσεις που μπορεί να βοηθήσουν για την καταγραφή, τον έλεγχο και  για τη μέτρηση της πείνας στην παιδική ηλικία

1.	Μήπως στο σπίτι σας πάντα τελειώνουν τα χρήματα που προορίζονται για την αγορά τροφίμων που είναι απαραίτητα για ένα γεύμα;
2.	Μήπως εσείς ή τα υπόλοιπα ενήλικα μέλη της οικογένειας τρώνε λιγότερο από ό,τι αισθάνεστε ότι πρέπει, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα για να αγοράσουν τρόφιμα;
3.	Μήπως το παιδί σας τρώει λιγότερο από ό, τι κρίνετε ότι θα πρέπει, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα για να αγοραστούν τρόφιμα;
4.	Μήπως το παιδί σας λέει ότι είναι είναι πεινασμένο, γιατί δεν υπήρχε αρκετό φαγητό στο σπίτι;
5.	Μήπως το παιδί σας πάει για ύπνο πεινασμένο, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα για να αγοραστούν τρόφιμα;
6.	Μήπως κόβετε ποτέ την ποσότητα στα γεύματα που έκαναν παλαιότερα, ή παραλείπετε γεύματα, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα για να αγοράσουν τρόφιμα;
7.	Μήπως εσείς ή τα ενήλικα μέλη της οικογένειάς σας κόβετε το μέγεθος των γευμάτων σας ή παραλείπετε γεύματα, επειδή δεν υπήρχαν αρκετά χρήματα για να αγοραστούν τρόφιμα;
8.	Έχετε ποτέ αναγκαστεί να υποκαταστήσετε καθημερινά τρόφιμα με κάτι άλλο (όπως ζωοτροφές), επειδή τελειώνουν τα χρήματα για να αγοραστούν τρόφιμα για ένα γεύμα;

To πρωινό και η σημασία του.

Το πρωινό είναι το πιο σημαντικό γεύμα της ημέρας. Τα παιδιά που δεν τρώνε πρωινό, δεν παίρνουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, ώστε το σώμα τους να έχει αρκετή ενέργεια για να είναι συγκεντρωμένα και να μπορούν να αποδώσουν στα μαθήματα τους.

Το πρωινό γεύμα βελτιώνει τη υγεία των παιδιών. Ελαχιστοποιεί τα συμπτώματα πείνας που μπορεί να προκαλέσουν υπνηλία, ανησυχία, κόπωση, πονοκέφαλο και βοηθά τα παιδιά να σκέφτονται πιο γρήγορα και να είναι πιο ήρεμα. Επίσης βοηθάει να καταναλώσουν απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την ανάπτυξη τους, να έχουν μικρότερα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα, να αποφύγουν τον στομαχόπονο και τα κρυολογήματα αλλά και να ελέγχουν καλύτερα το σωματικό τους βάρος.

ΠΗΓΕΣ

Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, 2011
www.worldhunger.org

REFERENCES
Yip R, Parvanta I, Scanlon K, et al. Pediatric nutrition surveillance
system United States 1980–1991. Morbidity and Mortality World Report.
Atlanta, GA: US Department of Health and Human Services, Public
Health Service; 1992
Nestle M, Gutmacher S. Hunger in the United States: rationale, methods,
and policy implications of state hunger surveys. J Nutr Educ.1992;24:18s-22s
Campbell CC. Food insecurity: a nutritional outcome or a predictor
variable? J Nutr. 1991;121:408–415
Wehler CA, Scott RI, Anderson JJ, et al. The Community Childhood
Hunger Identification Project: a model of domestic hunger—
demonstration project in Seattle, Washington. J Nutr Educ. 1992;24:29S-35S
Belle D. Poverty and women’s mental health. Am Psychol. 1990;45:385–389
Rutter M. Parental mental disorder as a psychiatric risk factor. In: Hales
R, Frances A, eds. American Psychiatric Association Annual Review. Washington,
DC: American Psychiatric Press; 1987;6:647–663
Pagano M, Murphy JM, Pedersen M, et al. Screening for psychosocial
problems in 4–5 year olds during routine EPSDT examinations: validity
and reliability in a Mexican-American sample. Clin Pediatr. 1996;35:139–146
Murphy JM, Ichinose C, Hicks RC, et al. Utility of the Pediatric Symptom
Checklist as a psychosocial screen in EPSDT. J Pediatr. 1996;129:864–869
Holahan CJ, Moos RH. Risk, resistance and psychological distress: a
longitudinal analysis with adults and children. J Abnorm Psychol. 1987;96:3–13
Hammen C, Adrian C, Gordon D, Burge D, Jaenicke C, Hiroto D.
Children of depressed mothers: maternal strain and symptom predictors
of dysfunction. J Abnorm Psychol. 1987;96:190–198