Η 23η Μαρτίου, η σημασία και οι μύθοι…

Η 23η Μαρτίου, η σημασία και οι μύθοι…

Ηλίας Μπιτσάνης

Η 23^η Μαρτίου είναι ημέρα γιορτής στην Καλαμάτα, επέτειο της επανάστασης του 1821 και της ίδρυσης του Νεοελληνικού Κράτους. Γιατί ουσιαστικά περί αυτού πρόκειται, η Μεσσηνιακή πρωτεύουσα είναι η κοιτίδα του. 

 Βεβαίως για να φθάσουν στην Καλαμάτα τα ένοπλα σώματα στις 22 Μαρτίου και να μπουν σε αυτή την επόμενη μετά από την παράδοση της ολιγομελούς τουρκικής φρουράς, πολλές ημέρες νωρίτερα από κάπου είχαν ξεκινήσει για να φθάσουν στην πόλη. Και έφθασαν από διάφορα σημεία: Από τη Μάνη, τα Πισινοχώρια, την ορεινή Μεσσηνία, τα χωριά του κάμπου. Ενώ συγκρούσεις είχαν εκδηλωθεί και σε άλλα σημεία της Πελοποννήσου.

Η σημασία της επετείου για την Καλαμάτα και την Ελλάδα, βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός ότι εδώ συγκροτείται η εμβρυακή μορφή του κράτους. Έχει κυριαρχία σε απελευθερωμένη εδαφική περιφέρεια μετά τη συνθηκολόγηση του Αρναούτογλου. Εδώ εκδίδεται στις 23 Μαρτίου το πρώτο έγγραφο του Νεοελληνικού Κράτους και είναι η διακήρυξη της ανεξαρτησίας με τίτλο: «Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς, εκ μέρους του φιλογενούς αρχιστρατήγου των Σπαρτιατικών στρατευμάτων Πέτρου Μαυρομιχάλη και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου».
Και γράφει: «Ο ανυπόφορος ζυγός της Οθωμανικής τυραννίας εις το διάστημα ενός και επέκεινα αιώνος, κατήντησεν εις μίαν ακμήν, ώστε να μην μείνη άλλο εις τους δυστυχείς Πελοποννησίους Γραικούς, ει μη μόνον πνοή και αυτή δια να ωθή κυρίως τους εγκαρδίους των αναστεναγμούς. Εις τοιαύτην όντες κατάστασιν στερημένοι από όλα τα δίκαιά μας, με μίαν γνώμην ομοφώνως απεφασίσαμεν να λάβωμεν τα άρματα, και να ορμήσωμεν κατά των τυράννων. Πάσα προς αλλήλους μας φατρία και διχόνοια, ως καρποί της τυραννίας απερρίφθησαν εις τον βυθόν της λήθης, και άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας. Αι χείρες ημών αι δεδεμέναι μέχρι του νυν από τας σιδηράς αλύσσους της βαρβαρικής τυραννίας, ελύθησαν ήδη, και υψώθηκαν μεγαλοψύχως και έλαβον τα όπλα προς μηδενισμόν της βδελυράς τυραννίας. Οι πόδες ημών οι περιπατούντες εν νυκτί και ημέρα εις τας εναγκαρεύσεις τας ασπλάγχνους τρέχουν εις απόκτησιν των δικαιωμάτων μας. Η κεφαλή μας η κλίνουσα τον αυχένα υπό τον ζυγόν τον απετίναξε και άλλο δεν φρονεί, ει μη την Ελευθερίαν. Η γλώσσα μας η αδυνατούσα εις το να προφέρη λόγον, εκτός των ανωφελών παρακλήσεων, προς εξιλέωσιν των βαρβάρων τυράννων, τώρα μεγαλοφώνως φωνάζει και κάμνει να αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα της Ελευθερίας.
Εν ενί λόγω απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν. Τούτου ένεκεν προσκαλούμεν επιπόνως την συνδρομήν και βοήθειαν όλων των εξευγενισμένων Ευρωπαίων γενών, ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν ταχύτερον εις τον Ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα δίκαιά μας. Να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν γένος μας. Δικαίω τω λόγω η μήτηρ μας Ελλάς, εκ της οποίας και υμείς εφωτίσθητε, απαιτεί ως εν τάχει την φιλάνθρωπον συνδρομήν σας, και ευέλπιδες, ότι θέλει αξιωθώμεν, και ημείς θέλομεν σας ομολογή άκραν υποχρέωσιν, και εν καιρώ θέλομεν δείξη πραγματικώς την υπέρ της συνδρομής σας ευγνωμοσύνην μας.
1821 Μαρτίου 23 εν Καλαμάτα. Εκ του Σπαρτιατικού Στρατοπέδου
Πέτρος Μαυρομιχάλης, αρχιστράτηγος του Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού στρατού».
Από τη διακήρυξη ανεξαρτησίας προκύπτει ότι υπάρχει στρατός αλλά και η πρώτη πολιτειακή οργάνωση του Νεοελληνικού Κράτους, η Μεσσηνιακή Γερουσία. Τα ονόματα των μελών της, εμπόρων της Καλαμάτας, τα μαθαίνουμε από επιστολή “προς τους ευγενέστατους φιλογενείς Έλληνας τους εν Λιβόρνω και Πίζα” που στάλθηκε στις 31 Μαρτίου από την Καλαμάτα και είναι οι: Αναστάσιος Κορνήλιος, Αθανάσιος Δ. Κυριακός, Πανάγος Αλεξίου Λογοθέτης, Ιωάννης Κωνστ. Κυριακός, Γιαννάκης Ψάλτης, Πανάγος Πικουλάκης, Πανάγος Ψάλτης, Πανάγος Ζαρκόπουλος, Σπύρος Αντωνόπουλος, Γεωργ. Παγωνόπουλος, Ιωάννης Ηλιού Τζάννε, Γιαννάκης Π. Κυριακός, Δημήτριος Ρεμπούς.
Στην Καλαμάτα συγκροτείται και εκγυμνάζεται από τον Βαλέστα (αξιωματικό του Ναπολέοντα) το πρώτο τμήμα τακτικού στρατού καθώς στην πορεία τη επανάστασης οι μάχες των επαναστατημένων εξελίσσονται στο κέντρο της Πελοποννήσου και βορειότερα προς την Κορινθία και η πόλη έχει “ηρεμία” ενώ μπορούν να προσεγγίσουν εφόδια που στέλνονται από την Τεργέστη.
Εδώ εκδίδεται την 1η Αυγούστου κα για 3 φύλλα η πρώτη εφημερίδα σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος από τον Θεόκλητο Φαρμακίδη, για να διακοπεί η έκδοσή της καθώς αυτός παραιτήθηκε εξ αιτίας της λογοκρισίας που επιχείρησε να επιβάλει ο Υψηλάντης.
Στην Καλαμάτα αμέσως μετά την απελευθέρωσή της δημιουργούνται επιμελητεία, υποτυπώδη δικαστήρια, νοσοκομείο για τους τραυματίες και άλλες υπηρεσίες.
Στη διαμάχη για το από που ξεκίνησε η επανάσταση του 1821, η υπόθεση περιορίστηκε σε μια αναπαράσταση η οποία επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, χωρίς να αναδεικνύεται η πραγματική σημασία της πόλης και των όσων συνέβησαν εδώ, στη νεότερη ιστορία μας.
Και συμβολοποιήθηκε με το μύθο των Αγίων Αποστόλων όπου υποτίθεται ότι έγινε η δοξολογία. Η αρχαιότητα της εκκλησίας (11ος-12ος αιώνας) και η θέση της στη νεότερη πόλη χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ιστορικών γράφει ότι η δοξολογία τελέστηκε “παρά τω ποταμώ”. Ο φίλος Νίκος Ι. Ζερβής μάλιστα έχει υποστηρίξει με ισχυρά επιχειρήματα την άποψη σε εκτενή ανακοίνωση που έκανε στο Β' Τοπικό Συνέδριο Μεσσηνιακών Σπουδών (1982 – τα πρακτικά υπάρχουν στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη) ότι η δοξολογία τελέστηκε στην εκκλησία του Αγιάννη (που καταστράφηκε αργότερα από τον Ιμπραήμ). Προς τούτο επικαλείται την ομιλία του δάσκαλου Αδαμάντιου Ιωαννίδη που έχει δημοσιευτεί στη “Μεσσηνία” την 1η Ιανουαριου 1866 και η οποία έγινε στα εγκαίνια της νέας εκκλησίας στις 19 Δεκεμβρίου 1865. Σε αυτή μεταξύ άλλων είπε: «Αν αληθώς μ' επληροφόρησαν οι περισωζώμενοι εκ της ηρωικής γενιάς των πατέρων μας, ενταύθα εν τω ιερώ τούτο ναώ ηυλογίθη το πρώτον η ιερά σημαία της ελευθερίας. Εντεύθεν έλαβε αρχήν και πραγματικήν υπόστασιν η επανάστασις, ενταύθα συνεστήθη το Α' Ελληνικόν στρατόπεδον αρχηγούμενον υπό του ηγεμόνος της Λακωνίας Πέτρου Μαυρομιχάλη, ενταύθα εξεδόθη η Α' προκήρυξις της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, ήτις απήχησεν ευθύς με εν Καλαβρύτοις κατόπιν δε καθ άπασαν την Ελλάδα...».
Όσοι έχουν πληροφορίες για τη γεωμορφολογία της περιοχής αντιλαμβάνονται ότι το πλήθος των επαναστατημένων ήταν αδύνατον να συγκεντρωθεί στους Αγίους Αποστόλους. Μπροστά από την εκκλησία περνούσε ο Νέδοντας που άνοιγε μέχρι τα σκαλιά του Αγιονικόλα. Από εκεί και κάτω ήταν ποταμιά και βάλτοι (στα συμβόλαια όλη η περιοχή από τους Αγίους Αποστόλους μέχρι την Παραλία αναφέρεται ως “Ποταμιά”). Γύρω από αυτή στις άλλες πλευρές υπήρχαν τα “μαγαζία” (για να διανοιγεί η Υπαπαντής χρειάστηκε μια... πυρκαγιά γύρω στα 1900 και μια απαλλοτρίωση). Ο βασικός δρόμος που διέσχιζε την πόλη ήταν η σημερινή Μητροπολίτου Μελετίου και Τζάννε που οδηγεί στο προαύλιο του Αγιάννη. Οι Μανιάτες λογικά έφθασαν από τον ίδιο δρόμο, οι Πισινοχωρίτες από τη δυτική πλευρά του κάστρου ή από τον ίδιο δρόμο, οι άλλοι επαναστατημένοι από τη γέφυρα κοντά στον Αγιάννη όπου στένευε το ποτάμι (σημειωτέον δε ότι οι Άγιοι Απόστολοι ήταν παρεκκλήσι του Αγιάννη).
Ενδεικτικό για το “μύθο” των Αγίων Αποστόλων, είναι το κύριο άρθρο του “Θάρρους” στις 23/3/1929 όπου γράφει “τη αποφάσει των οπλαρχηγών επηκολούθησε μεγάλη λειτουργία χοροστατούντων 25 ιερέων, ωσοί πλείστοι ευρίσκοντο εις το στρατόπεδον των Ελλήνων και περευρισκομένων υπέρ τας 5 χιλιάδας ανθρώπων. Η δοξολογία εγένετο παρά την κοίτην του ποταμού Νέδοντος, ήτο δε κατά την παράδοσιν θερμωτάτη”.
Ο “μύθος” δημιουργήθηκε ένα χρόνο αργότερα, το 1930, όταν πλέον γιορτάστηκε η επέτειος της 100ετηριδας της επανάστασης, είχε διαμορφωθεί η Κάτω Πλατεία (οδός 23ης Μαρτίου και πλάτωμα) ως κεντρική της πόλης και κάποιοι σκέφθηκαν να τοποθετήσουν πινακίδα πάνω από τη νότια είσοδο της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων....