Θεσσαλίας τα πατούσαν γίγαντες, θεοί, ημίθεοι και μυθικά τέρατα, ενώ τις τύχες των ανθρώπων τις ρύθμιζαν θεοί, που υπήρξαν οι προπάτορες των Ολυμπίων. Οι Κένταυροι δηλ. ζουν σε μια εποχή μακρινή, πιο πέρα από τα ιστορικά χρόνια, αρκεί μάλιστα να σκεφτούμε πως και ο επικός ποιητής του 9ου αιώνα, ο Όμηρος, τους θεωρεί πως έδρασαν σε αρχαίες εποχές.
Η αρχαία Λογοτεχνία και οι πλαστικές Τέχνες, αλλά και η ζωγραφική, θα διατηρήσουν, από την αρχαϊκή εποχή και αργότερα, στη μνήμη και τη συνείδηση των Ελλήνων, τους Κένταυρους ενταγμένους σε ένα συμβολιστικό απόηχο μιας μακρινής για την ελληνική Ιστορία εποχής, της μυθολογικής. Μιας εποχής όπου η δημογραφική ρευστότητα στον Ελλαδικό χώρο είναι εμφανής, αφού η μετακινήσεις των προελληνικών πληθυσμών υπήρξαν συχνές, αλλά και η φυλετική τους προέλευση δεν μας είναι πάντοτε και τόσο ξεκάθαρη. Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί κατέθεσαν, μέσα από το ιστορικό τους πέρασμα, τους μύθους, τα ήθη, τα έθιμα, τη θρησκευτικές τους δοξασίες, τα πιστεύω και τις ιδεολογίες τους, τις μνήμες και τα σύμβολά τους. Και όταν πλέον η ίδια τους η ιστορική ύπαρξη είχε γίνει μακρινός και αρχαιότατος αντίλαλος, τότε λειτούργησε στους μεταγενέστερους πληθυσμούς του Θεσσαλικού χώρου κατά πρώτον, για άλλη μια φορά, εκείνο το συχνό, πολύμορφο και εκπληκτικό χάρισμα του λαού μας : η φήμη, η διάδοση, ο ποικιλόμορφος εμπλουτισμός, η έμπνευση και η προσωπική ερμηνεία που και εκφράζει το σύνολο, αλλά και που γίνεται αποδεκτή ως η ίδια η πραγματικότητα. Μέσα από έναν τέτοιου είδους αυτόματο κοινωνικό μηχανισμό αφομοίωσης και αναγέννησης της ιστορικής μνήμης, οι Κένταυροι πέρασαν από τη θαμπή ομίχλη του μύθου στο λαϊκό ιστορικό πολιτισμό της Θεσσαλίας και στη συνέχεια διαδόθηκαν και αφομοιώθηκαν λειτουργικά μέσα στην επίσημη Λογοτεχνία και την Τέχνη του ευρύτερου ελληνικού πολιτισμού.
Μέχρι τα τέλη της Ομηρικής εποχής το πολίτευμα που κυριαρχεί στο σύνολο των ελληνικών περιοχών είναι η βασιλεία. Η βασιλική οικογένεια μαζί με την ολιγαρχία του πλούτου κυβερνά κατά το δοκούν και πάντοτε βέβαια με γνώμονα το κέρδος και τη δύναμη του ισχυρού. Η έλλειψη παντελούς κοινωνικής ευαισθησίας, η αδιαφορία για την τύχη των φτωχών αγροτικών στρωμάτων, οι σκληροί για τον φτωχό νόμοι, προφορικοί ή γραπτοί, ξεσηκώνουν τις λαϊκές μάζες, ιδίως από τον 7ο αιώνα και έπειτα, για την απομάκρυνση της ολιγαρχίας και την εγκαθίδρυση πολιτευμάτων με κοινωνικό πρόσωπο. Οι πόλεμοι των ελληνικών φύλων με τους ντόπιους κατά τη διάρκεια της καθόδου τους, οι συμφορές που έφερναν οι πόλεμοι, οι μεγάλες στιγμές των βασιλέων με φόντο τη μιζέρια των φτωχών, οι μεγάλες γιορτινές συνάξεις του λαού, οι κοινωνικές αναταραχές για ένα δικαιότερο πολίτευμα, οι εμφύλιες πολιτικές συγκρούσεις που συνακολουθούσαν, όλα αυτές οι αντιλήψεις αιώνων κάποια στιγμή, κατά τους κλασικούς χρόνους, ενώθηκαν και αναγεννήθηκαν κάτω από έναν θρησκευτικό μανδύα. Ο λαϊκός δημιουργός, μεταθετικά και αφομοιωτικά λειτουργώντας, δημιούργησε, κατά τα ιστορικά χρόνια, σύμβολα γύρω από τα οποία ενέδυσε την προϊστορία του και τους κοινωνικούς του αγώνες. Σύμβολα υπήρξαν στη σκέψη του οι Κένταυροι, οι Κενταυρομαχίες, οι ήρωες, οι ημίθεοι και οι θεοί των προϊστορικών χρόνων. Σε μια τέτοια συμβολιστική τακτική ο αγώνας του καλού ενάντια στο κακό, οι αγώνες των λαϊκών τάξεων απέναντι στους ευγενείς, τη βασιλεία και την αριστοκρατία, γίνεται ο διγενής Κένταυρος, που όπως και η κοινωνία, διφυώς αντιπροσωπεύει την συντήρηση και την ανανέωση συγχρόνως, τους καταπιεστές και τους καταπιεζόμενους, την προϊστορία και το παρόν.
Οδεύοντας προς τους κλασικούς χρόνους, και καθώς η θεολογική σκέψη και ο γενικότερος φιλοσοφικός στοχασμός διαμορφώνεται και επεκτείνεται σε δόγματα, θεωρίες και σύμβολα, οι Κένταυροι ξεφεύγοντας από τους κοινωνικούς συμβολισμούς προσλαμβάνουν και ηθικά – φιλοσοφικά στοιχεία στην ήδη παγιωμένη συμβολιστική τους : ο Κένταυρος ταυτίζεται τώρα σταδιακά με την ορατή απεικόνιση του Ανθρώπου, με τον καλό και κακό εαυτό του Ανθρώπου, με εκείνη την Ύπαρξη από την οποία προκαλούνται τα δεινά και τα εγκλήματα, αλλά και δημιουργείται αξιοθαύμαστος πολιτισμός. Ο συμβολισμός αυτός που σταδιακά προστίθεται στην έννοια Κένταυρος, δεν υπήρξε άσχετος βέβαια ούτε από την φύση του ανθρώπου που εγκρύπτει το καλό και το κακό συγχρόνως, ούτε όμως και από την ίδια τη φύση και τη δράση της φυλής των Κενταύρων. Οι Κένταυροι όχι μόνο ατομικά αλλά και ως φυλή βιώνουν έντονα αυτή την αντίθεση : οι πολλοί από αυτούς είναι κακοί και απολίτιστοι, υπάρχουν όμως και λίγοι που είναι καλοί και δίκαιοι. Στην τελευταία περίπτωση έχουμε να θυμηθούμε τον Χείρωνα, το μεγάλο δάσκαλο όλων των ημιθέων και ηρώων της αρχαίας μυθολογίας. Ο Χείρων υπήρξε δάσκαλος της πολιτικής, του κυνηγιού, της ιατρικής, της βοτανολογίας, και το σπουδαιότερο, μέγας παιδαγωγός. Οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούν την αρχή της σοφίας, της σύνεσης και της ιατρικής στο Χείρωνα, έναν Κένταυρο. Ταυτόχρονα τοποθετούν τους Κένταυρους να μάχονται με τον Ηρακλή, το Θησέα και τους Λάπιθες στις ζωφόρους και τις μετώπες των ναών τους. Και φυσικά σ’ έναν Παρθενώνα το να βάζεις σε περίοπτο σημείο τις Κενταυρομαχίες, αυτό αν μη τι άλλο σημαίνει πόσο σπουδαίο σε συμβολισμούς είναι το γεγονός, πόσο σπουδαίος είναι ο μύθος για τη βαθύτητα και την ουσία της θρησκείας, για τον βαθιά θρησκευόμενο αρχαίο Έλληνα, όταν προσκυνά γονατιστός τους Ημιθέους του που κατανικούν τον Κατώτερο Άνθρωπο των ενστίκτων, φέρνοντας στον ελεύθερο πια Κόσμο την ειρήνη και τον πολιτισμό του Χείρωνα. Γιατί οι Κένταυροι στη σκέψη του Έλληνα των κλασσικών χρόνων ήταν το κακό που οι θεοί σταμάτησαν, μεσολαβώντας στην ηθική και πολιτιστική πτώση του ανθρώπου και στέλνοντας τους ημιθέους για να το πατάξουν. Ταυτόχρονα όμως οι Κένταυροι είναι ο χώρος από τον οποίο ξεπήδησε ότι πιο ευγενές έχει να επιδείξει ο πολιτισμένος και ηθικός άνθρωπος : η σοφία, η σύνεση, η αγάπη, η υπομονή και η δικαιοσύνη. Η περίπτωση του Κένταυρου Φόλου και του Χείρωνα είναι χαρακτηριστικές.
Σ’ έναν τελικό συμβολισμό θα λέγαμε ότι οι Κένταυροι είναι η ορατή απεικόνιση του ανθρώπινου νου και της ψυχής. Το κτήνος με τα κατώτερα ένστικτα που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, αλλά και το χαρίεν ον που είναι ο άνθρωπος, όταν βέβαια είναι άνθρωπος, για να θυμηθούμε τον Μένανδρο, δε νομίζω ότι θα μπορούσαν να βρουν καλύτερη απεικόνιση από εκείνη των Κενταύρων. Ούτε πάλι θα μπορούσαν να βρουν καλύτερη θέση για τους συνειδητά θρησκευόμενους Έλληνες παρά στις μετώπες των ιερών ναών τους. Στις Κενταυρομαχίες συμβολίζεται η υπεροχή της ηθικής και της λογικής απέναντι στο παράλογο και ανεξέλεγκτο συναίσθημα. Και αυτή η ανάγλυφη παράσταση σ’ έναν όχι και τυχαίο ναό, με χιλιάδες καθημερινά πιστούς, Αθηναίους αλλά και Έλληνες από όλες τις πόλεις, στον Παρθενώνα το ναό της θεάς Αθηνάς ( τη θεά της Σοφίας, που αν μη τι άλλο είναι ο Νους του υπέρτατου των θεών) είναι για τον αρχαίο Έλληνα διδακτική – συμβουλευτική και ισοδύναμη με το “ μηδέν άγαν ” και το “ γνώθι σαυτόν ”.
Έρχονται κάποιες στιγμές που ακούω ποδοβολητά, ποδοβολητά από τους Κενταύρους της Θεσσαλικής γης. Γιατί οι Κένταυροι δεν χάθηκαν μαζί με την αρχαία ελληνική θρησκεία. Οι Κένταυροι με το ασταμάτητο ποδοβολητό τους ταράζουν την ησυχία του Θεσσαλικού κάμπου και ραντίζουν μέσα στο πέρασμα των αιώνων ακόμα και σήμερα με τον ιδρώτα τους το άγιο χώμα των θεών. Γιατί ο άνθρωπος μέχρι σήμερα είναι μέσα του Κένταυρος, το ίδιο είναι στην ουσία της και η ανθρώπινη Ιστορία. Κι αυτή ακόμη, αν ανοίξουμε τα παλιά και τα νέα της βιβλία, θα δούμε ότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας ασταμάτητος πόλεμος Λογικής και Παραλόγου, ανθρώπων και υπανθρώπων. Γι’ αυτό μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα, πως οι Κενταυρομαχίες συνεχίζουν μέχρι σήμερα να κλονίζουν τους αιώνες της Ιστορίας. Και ό,τι υποβαθμίζει και φυλακίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, καταστρέφοντας τον πανανθρώπινο ηθικοπνευματικό πολιτισμό, είναι τα πλήθη των Κενταύρων του κόσμου μας, το ανεξέλεγκτο ποδοβολητό των οποίων κινεί ο εγωισμός, η φιλοδοξία, η υπεροψία και η παρά φύσιν ανθρώπινη αλλοτρίωση. Και ό,τι σώζει πάνω στην δοκό της ισορροπίας τον εκάστοτε ανθρώπινο πολιτισμό, μετριάζοντας την απανθρωποποίηση, είναι ένας δίκαιος Φόλων και ένας σοφός Χείρων, που ζώντας μέσα στους κενταύρειους καλπασμούς των αιώνων αποτελούν με τις ηθικές και ανθρώπινες ανάσες τους τούς Άτλαντες του πολιτιστικού χωροχρόνου της ανθρωπότητας.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΛΑΤΣΟΡΑΣ
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου